موریانه‌

موریانه‌ها حشراتی هستند که بدنی نرم دارند و به کندی حرکت می‌کنند به حکم طبیعت تا پایان عمر در دژ تاریکی که محل اجتماع آن‌هاست به سر می‌برند. زیرا در روشنایی آفتاب و فضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی‌شمار خود را ندارند. موریانه ها خطرناک ترین موجودات برای سازه های چوبی هستند؛ زیرا، بدون ظاهر شدن و جلب توجه انسان، ممکن است سقفی را به کلی ویران کنند و خسارت های زیادی را به بار آورند. موریانه ها از نظر نوع زندگی به سه گروه عمده تقسیم می شوند.

1- موریانه هایی که در زیر خاک زندگی می کنند.

2-موریانه هایی که در درون چوب های خشک زندگی می کنند

3- موریانه هایی که در چوب های مرطوب زندگی می کنند موریانه های گروه اول همان طور که از اسم آنها پیداست، در زیر خاک زندگی می کنند.

 

وظیفه تأمین غذا و حفر تونل ها و دالان ها به عهده موریانه های سرباز و کارگر است که شباهت زیادی به مورچه های بالدار دارند. غذای اصلی آن ها عمدتاً سلوز است که به وسیله کارگران هنگام حفر تونل ها و دالان ها به دست می آید. این ماده هضم نشدنی با کمک تک یاخته ای هایی که در معده ی موریانه ها وجود دارد، تبدیل به ماده هضم شدنی می شود. این گروه از موریانه ها تقریباً به انواع سوزنی برگان و پهن برگان به استثنای چوب هایی درون چوب سرخ چوب، سروتالاب و بعضی از کاج ها که از دوام طبیعی نسبتاً خوبی بر خوردارند، حمله می کنند. آن ها با تونل هایی که در چوب ایجاد می کنند، بتدریج باعث تضعیف و کاهش مقاومت های مکانیکی چوب می شوند، و در نهایت تخریب ناگهانی آن را موجب می گردند. موریانه ها، غالباً از طریق مجاری بسیار باریک، و مخفی وارد فونداسیون ساختمان می شوند و وسیله پایه های چوبی که در تماس با خاک هستند یا از طریق تونل های زیرزمینی که معمولاً در زیر ساختمان حفر می شود، وارد ساختمان می شوند، و فعالیت تخریبی خود را آغاز می کنند.
در حالت کلی موریانه‌ها، شاه، ملکه، شاهزاده، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آن‌ها را بشکافید همه این‌ها را از هم تشخیص خواهید داد. تعداد زیادی از موریانه‌ها با استفاده از چوب‌های جویده شده و یا گل لانه‌های بزرگی درست می‌کنند. این لانه‌ها بسیار اصولی ساخته شده و برای ساخت آن هر موریانه وظیفه مشخصی دارد. معمولاً موریانه‌ها در درون لانه‌هایشان پنهان می‌شوند، ولی در صورتی که کسی مزاحم آنها شود یا برای تشکیل اجتماع جدید قصد پرواز داشته باشند، از لانه‌هایشان بیرون می‌آیند.

شپش

شپش (پدیکلوزیس)
از حشره های خون خوار می توان شپش را نام برد.این حشره کوچک و بدون بال است که فرد در هر سن و جنسی و با هر سطح اجتماعی و اقتصادی ممکن است به آن مبتلا شود و حتی در دوران قبل از تاریخ نیز افراد به شپش مبتلا می شده اند.

از شپش‌ها به عنوان یک معضل بزرگ برای بشر از گذشته‌های دور یاد می شود. شپش‌ها به خصوص شپش‌های سر در موهای افراد و نزدیک به جمجمه زندگی می‌کنند. منطقه تی که شامل گردن تا قسمت بالای سر و شقیقه‌ها می باشد بهترین محل‌ها برای زندگی شپش‌ها است. شپش‌ها تنها از خون انسان تغذیه می کنند. شپش بالغ برای تخم ریزی و تکثیر باید روزی دو بار از خون انسان تغذیه کند.



شپش‌های سر بدون بال هستند توانایی پرواز ندارند و نمی‌توانند بپرند. طول آن 3-2 میلی‌متر می باشد و از رنگ صورتی نیمه‌شفاف تا سیاه‌رنگ تنوع رنگ دارد. شپش‌های سر دارای سه جفت پا هستند که این پاها از ناخن‌های خاصی برای خزیدن و حرکت در امتداد موها تشکیل شده است. اصولا شپش‌ها در موهای خشک بسیار سریعتر می کنند. افراد مشکوک به ابتلای شپش اگر عدم از شانه مخصوصی که برای تشخیص شپش است استفاده نکنند، می توان گفت دیدن شپش‌ها تقریبا غیرممکن است.

از مهم‌ترین محل‌های بروز این بیماری مدارس ومهدهای کودک می‌باشند. علاوه بر ایجاد مشکلات روانی برای دانش آموزان و خانواده آنها آلودگی به شپش می‌تواندباعث ایجاد اختلالات جسمی و بیماری‌های ثانویه ای شود که از طریق شپش منتقل می شوند.

احتمال ابتلا به شپش در تمامی افراد فارغ از رنگ پوست، رنگ مو و مذهب وجود دارد. همه افرادی که سرشان مو دارد و پوست سرشان هم می تواند منبع تامین خون برای شپش باشد، کاندیدی مناسب برای انتقال شپش‌ها هستند. تمام سر و یا موها عامل انتقال و سرایت شپش‌ها می باشد. بیشتر کودکان دارای سن 3 تا 12 سال مورد حمله شپش قرار می‌گیرند. جالب است بدانیم شپش‌های سر انسان نمی توانند در موهای حیوانات خانگی ادامه زندگی دهند.

هر شپش بالغ ماده روزانه حداکثر هشت تخم می تواند بگذارد.بعد از جفت‌گیری توانایی تخم گذاری به 56 تخم در روز هم می‌رسد. اندازه تخم‌ها در حدود 8/0 در3/0 میلیمتر می باشدکه بیشتر شبیه به دانه‌های شن هستند. تخم ها با کمک ترشح شپش‌های ماده به رشته‌های مو متصل می‌شوند و بدین گونه تخم‌ها به موها "چسبیده"می‌شوند.

شپش ها معمولا در حدود چند سانتیمتری پوست سر تخم‌گذاری میکنند و بعد از گذشت 6 تا 8 روز آماده می‌شوند. شپش‌های متولد شده از تخم‌ها بعد از حدود سه هفته از زمان تخم‌گذاری خود قادر به تخم‌گذاری می باشند. شپش‌ها حدود 6 هفته می توانند به زندگی خود ادامه دهند. هنگامی که زمان مرگ شپش ها فرا می رسد معمولا خودشان از موها می افتند.

رشک
به تخم شپش که بیضی شکل هست و دارای رنگ سفید می باشد و اندازه آن حدود ته سنجاق می باشد رشک اطلاق می گردد.منبع تغذیه شپش خون انسان می باشد، بزاق شپش دارای مواد ضدانعقادی می باشد که جلوی لخته شدن خون را می گیرد وباعث ایجاد خارش شدیدی می شود،شپش تن علاوه برایجاد ناراحتی هایی که به علت گزش شپش ایجاد میشود ،انتقال دهنده بیماری تیفوس وتب ناشی از گزش شپش نیز می باشد.
انواع شپش
1-شپش سر
2-شپش تن یا بدن
3-شپش عانه


شپش سر
شپش های سر دارای رنگ سفید خاکستری هستند و بدن آنها کشیده است. شپش و رشک آن در لابه‌لای موها و بر روی پوست سر مخصوصا در نواحی پشت گوش و در شرایطی که آلودگی شدید باشد در تمام سر و حتی در محاسن فرد دیده می‌شود.
رشک به محل خروج ساقه مو از فولیکول می‌چسبد و در صورتیکه شرایط برای زندگی مناسب باشد مانند وجود دمای 36- 22 درجه سانتی‌گراد در مدت 7 روز به لارو که حشره ای بالغ ولی نارس می‌باشد، تبدیل می‌شود. خون خواری لاروها پس از خروج از تخم آغاز می‌ شود. لاروها پس از گذشت 2 هفته به شپش بالغ تبدیل می شوند و بلافاصله جفت‌گیری می‌نمایند .شپش سر نسبت به شپش تن قدرت تحرک کمتری دارد،پس گاهی میتواند ساعت‌ها در یک محل ساکن بوده و خون‌خواری نماید.
میزان آلودگی به شپش سر،درمدارس دخترانه به خصوص مدارس ابتدایی ومهد کودک ها بسیار زیاد بوده است،بنابراین باید در این مراکز کنترل بیشتری صورت گیرد.

شپش تن
این شپش مشابه شپش سر می باشد تنها تفاوت کوچکی که وجود دارد این است که که اندازه آن کوچک‌تر و دارای رنگ شفاف‌تری است. درز ها و چین های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن زیستگاه اصلی این حشره می‌باشد. تحرک آن نسبت به شپش سر زیادتر بوده و اگر آلودگی شـدیـد باشد تخـم ‌ها به مـوهای ریز بـدن پسبیده باقی مـی‌مانند اگر شــرایط محیطی منـاسب باشد مثلا دمای هوا 36-22 درجه سانتی‌گراد باشد پس از 7-5 روز تبدیل به لارو می شود و بعد از 14 روز به شپش بالغ تبدیل می‌گردند. اگر شپش تن به مدت 10 روز از بدن میزبان دور باشد دیگر قادر به زیستن نیست.

شپش عانه
این شپش معمولا در محل‌های مرطوب بدن میماند و خاکستری رنگ است. این شپش بسیار کم تحرک و تنبل می باشد و هنگام خون‌خواری حتی بیش از یک روز به محل ثابتی چسبیده باقی می ماند. انتقال این شپش بیشتر از طریق تماس های جنسی می باشد و در کودکان و مدارس به نئرت دیده می شود.این شپش در مردان دارای شیوع، شدت و علائم بیشتری است. از عوامل اصلی شناسایی این شپش بروز نقاط آبی بر روی پوست در محل گزش می باشد.

راههای انتقال
1-تماس مستقیم افراد سالم با افراد آلوده به شپش
2-استفاده کردن از وسایل شخصی فرد آلوده به شپش مثل لباسها ، کلاه، روسری ، برس، شانه، حوله ،ملحفه،پتو

تشخیص
قطعی ترین راه تشخیص شپش، مشاهده رشک یا تخم یا خود شپش در قسمت های مودار بـدن است. اگر فرد آلوده به شپش در هنگام شانه زدن موها با شانه ی مخصوص تشخیص شپش سر را روی یک حوله سفید خم کند، تشخیص شپش‌ها بسیار آسانتر خواهد بود. بهتر است سر روی سینک دستشویی، وان حمام، حوله و یا چیزهای مشابه خم شود تا پس از مشاهده توسط آب شسته شود. جاهای تاریک‌ و گرم‌ محل مناسبی برای رشد شپش ها می‌باشد.

راههای پیشگیری
1-هر فردی با رعایت بهداشت می تواند شخصا از درگیری با شپش پیشگیری کند

2-باید به طور مرتب و منظم استحمام کرد، و در روز به دفعات زیاد موهای سر را شانه کرد

3-اگر آلودگی شدید باشد بهتر است لباس و ملحفه در آب جوش به مدت 30 دقیقه جوشانده شود و از اطو و خشک کن برای خشک کردن لباس ها استفاده شود.
4-از لوازم شخصی و لباس های افراد آلوده به هیچ عنوان نباید استفاده کرد.

پس از هر تعطیلات باید دانش آموزان پس از بازگشت به محیط آموزشی معاینه شوند 5-
6-دانش آمـوزان در زنگ‌هـای ورزش باید لباس های خود را بـه صورت جداگانه و در کیف‌های دستی جداگانه نگهداری کنند.
7-معاینه کلیه افراد خانواده در صورتی که یکی از اعضای آن‌ها مبتلا شده باشد.

درمان
الف) درمان شپش سراصول بهداشت فردی به دقت رعایت شود
لباس فرد آلوده به طور منظم و صحیح باید تعویض شود و همچنین بدن فرد مرتبا شسته شود .
استفاده کردن از شامپوی پرمترین.

روش استفاده از شامپوی پرمترین:
ابتـدا باید موهـا را بـا آب مـرطوب نمـود، سپس موها را با شامپـوی پرمترین کاملا آغشته کرد تا شامپو، به سر و سـاقه مـوها بـرسد ،پس از 10 دقیـقه باید سر را با آب فــراوان شست تا شامپو کاملا از بین برود. بهتر است بعد از یک هفته دوباره تکرار گردد تا نتیجه بهنری دریافت شود.

ب) درمان شپش تن
لباس‌ها باید مرتبا تعویض و با آب داغ شسته شود و پس از شستشو اطو کردن لباس ها توصیه می شود.
استفاده ازشامپوی پرمترین و درصورت در دسترس نبودن از لوسیون گامابنزین استفاده شود.

روش استفاده از پرمترین و لوسیون گامابنزن:
مرطوب کردن بدن با آب، سپس آغشته نمودن شامپو یا لوسیون مذکور به بدن و شستشو با آب فراوان پس از 10 دقیقه جهت نتیجه‌گیری بهتر، یک هفته بعد تکرار گردد.

راههای مبارزه
1-درمان صحیح و مناسب فردآلوده وسایرافرادخانواده که بهتر است پس ازمشاهده آلودگی دریکی ازاعضای خانواده سایر افراد نیزمعاینه شوند.

2-اطوکردن لباسها پس ازشستشو

3-کلیه وسایل شخصی فردآلوده درآب جوش به مدت نیم ساعت جوشانده شود

4-شستشوی منظم وسایل و پودرپاشی مانند پودرکوپکس طبق دستورالعمل شرکت سازنده برای وسایل خواب و باقی وسایلی که قابل شستشونیستند.

رسالت شرکت

ارمغان بهداشت محیط یک شرکت ارائه دهنده خدمات سمپاشی و دفع آفات در سطح کشور می باشد.ما به دنبال ارائه خدمات با کییفیت برتر به مشتریان خود و حل اساسی مشکلات مربوط به آفات آنها با رعایت اصول ایمنی،زیست محیطی و بهداشتی هستیم.

ما برای کسب سود متعارف که با رشد بلند مدت شرکت توازن داشته باشد و حفظ منافع صاحبان سهام و اجرای تعهدات نسبت به جامعه و محیط، فعالیت خود را مسئولانه اداره می کنیم.

پشه mosquito

پشه ها و دیگر دو بالان گزنده ناقلین مالاریا ، لیشمانیازیس ، فیلریازیس ، انکوسرکیازیس ، تب دانگ ، تب زرد و بیماریهای دیگر هستند. دوبالان گزنده حشراتی هستند که دو بال برای پرواز دارند و خون انسان و حیوانات را می مکند. مهمترین گروه دو بالان گزنده پشه ها هستند که دارای بدنی باریک و دراز و قطعات دهانی سوراخ کننده سوزنی شکل هستند. سایر گروه ها شامل مگس های سیاه، پشه خاکی های فلوبوتوموس ، مگس های تسه تسه ، میدج های گزنده ، مگس های اسب(تابانیده ها) و مگس های اصطبل هستند.

گونه های مختلفی را در کاربرد عام به نام پشه می شناسیم که بیولوژی و رفتار و حتی بیماری های منتقله آنها با هم تفاوت دارند. معمولی ترین پشه که در زندگی شهری و روزمره با آن روبرو هستیم به مربوط به پشه های کولکس می باشد. که علاوه بر انتقال عوامل بیماری زا مزاحمت های شدیدی را نیز ایجاد می کند. پشه آنوفل (ناقل مالاریا) و پشه خاکی ها ( ناقل عامل سالک و کالا آزار) را در کاربرد عام به نام پشه می شناسیم.

 

چرخه زندگی پشه های کولکس:

کولکس ها در بعضی مواغع باعث آزار و اذیت انسان می شود. تخم ها در دسته های 100 تایی یا بیشتر در سطح آب گذاشته می شوند و تا زمان شکفته شدن که مدت 2 تا 3 روز طول می کشد روی آب شناور می مانند. گونه های کولکس در طیف وسیعی از آبهای راکد، تخم گذاری می کنند. معمولیترین این گونه ها، کولکس کویین کوفاسیاتوس، یک مزاحم واقعی و ناقل فیلاریازیس بانکروفتی است، که به ویژه در آب هایی که با مواد آلی مانند زباله ، مدفوع و یا گیاهان پوسیده آلوده شده اند تولید مثل می کنند. این گونه بسیار اهلی بوده و ماده های بالغ انسان و حیوانات و در طول شب، داخل و خارج اماکن خونخواری می کنند. پشه های کولکس بر خلاف آنوفیلینه ها به هنگام استراحت روی سطح اتکا، طوری قرار می گیرند که سینه و شکم آنها ، کم و بیش موازی سطح اتکا باشد. در پشه ها فقط جنس ماده خونخواری می کند . در سیکل گنوتروفی پرورش تخم پشه حداقل نیاز به یک بار خونخواری می باشد. پشه های نر خونخوار نبوده و از شهد گلها و دیگر مواد تغذیه می کنند.

 

اهمیت پزشکی و مبارزه با پشه ها

 

با اینکه در بسیاری از مناطق معتدله، ممکن است پشه ها از لحاظ انتقال بیماری مهم نباشند و یا اهمیت کمی داشته باشند با این حال می توانند توسط گزش خود موجب آزار و ناراحتی های قابل توجی شوند. پشه های ماده به علت داشتن خرطوم بلند، تقریبا بدون اشکال از روی لباسهایی از قبیل جوراب، پیراهن، شلوار و ژاکت های پشمی نیش می زنند. ولی لباسهایی با بافت ریز ممکن است از گزش آنها جلوگیری کند.
اقدامات و روشهای مبارزه
اقدامات و روشهای مبارزه با پشه ها را بسته به گونه و عادات رفتاری آن ( اگزوفاژ - اندوفاژ و یا اگزوفیل - اندوفیل ) بودن آنها متفاوت است . اما در حالت کلی مبارزه می تواند بر علیه مراحل نابالغ آبزی و یا بالغ حشره و یا به طور همزمان هر دو مرحله ( لارو و بالغ) هدایت نمود.
روشهای مختلفی که در مبارزه در مراحل نا بالغ می توان بهره برد عبارت اند از:
روشهای بیولوژیک : موجودات شکاری ( مثل ماهی گامبوزیا در مبارزه با لارو)، نرهای عقیم و ...
روشهای فیزیکی : کاهش منابع رشد، پر کردن و زهکشی آبهای راکد و ...
روشهای شیمیایی: در سمپاشی ها دو خط مشی در نظر گرفته می شود : سمپاشی مناطق رشد جهت از بین بردن لارو ها و شفیره های در آب. و سمپاشی ابقایی برای از بین بردن بالغ ها با خاصیت دور کنندگی تا از ورود پشه های جدید نیز جلوگیری گردد.

رتیل

عنکبوتها شکار خود را که معمولا حشرات و به طور اتفاقی مهره داران کوچک هستند به وسیله گزش و وارد کردن سم از طریق کلیسر می کشند. تعداد بسیار کمی از عنکبوتها دارای سم کافی می باشند که به انسان صدمه بزنند. عنکبوتهای مودار بزرگ که به چندین خانواده و جنس تعلق دارند و عموما رتیل یا با نام علمی tarantula نامیده می شوند. هر چند که ظاهر خطرناکی دارند ولی تعداد کمی از آنها نزد انسان علائم شدید مسمومیت ایجاد می کنند. معدودی که گزش دردناک وارد می کنند معمولا فقط باعث برآمدگی و تحریک موضعی می شوند و مسمومیت عمومی.ندارند.
بیوه سیاه و بیوه قهوه ای از جنس لاکترودکتوس عنکبوتهای خیلی کوجکتر هستند ولی برای انسان خیلی خطرناک تر از عنکبوتهای بزرگ بظاهر خطرناک به نام رتیل ها هستند.
رتیل یک بند پای شکارچی است که از حشرات و جانوران کوچک تغذیه میکند چون بیشتر حشرات شبها فعالند و بسوی نورجذب میشوند رتیل برای شکار این حشرات شبها اقدام می نماید و برای شکار آنها روی تیرهای برق و در زوایای توالت های صحرایی قرار میگیرد . رتیل ها دارای جثه بزرگ و پشمالو می باشند که ظاهر ترسناک به آنها میدهد. فاقد غدد سمی

برای تولید سم و همچنین فاقد نیش می باشند بنابراین توانائی گزش ندارند .افرادی که شبها در آلونکها استراحت میکنند و کسانیکه ازسرویسهای بهداشتی استفاده میکنند ممکن است رتیل ها از قسمت فوقانی برروی فرد افتاده با استفاده از قطعات دهانی خود او را گاز بگیرند بهمین دلیل بدن انسان زخمی شده و در اثر تماس با خاک و سایر فاکتورها دچار عفونت ثانوی میگردند. رتیلها فقط ممکنست جهت دفاع از خود گاز بگیرند.

اهمیت پزشکی و مبارزه با رتیل ها

بعضی از سموم رتیلها مانند سم رتیل بیوه سیاه , روی انتقال عصبی – عضلانی اثر می کنند . در حالیکه برخی دیگر فقط منجر به نکروز نسجی می شوند . سم رتیل بیوه سیاه , باعث افزایش آزاد شدن استیل کولین در محل تماس عصبی عضلانی می شود . این رطیل به رنگ سیاه زغالی براق با شکم قرمز ( به شکل ساعت شنی ) , به طول 1 تا 5 سانتی متر است .
تظاهرات بالینی شامل درد بی حس کننده و مبهم در اندام گرفتار , سفتی عضلات اندام آسیب دیده , سردرد , سرگیجه , خیزپلک , التهاب ملتحمه , بثورات و خارش جلدی , تهوع و استفراغ , تعریق و جاری شدن بزاق , ضعف و در موارد شدید , افت فشار خون و تغییرات الکتروکاردیوگرام مشابه مسمومیت با دیگوکسین است . جهت درمان و رفع سفتی عضلات , باید از 10 تا 20 میلی متر محلول گلوکونات کلسیم 10 % استفاده نمود .

کنترل
الف - رعایت موارد بهداشت محیط شامل :
1- ایجاد دیواره سیمانی ، شیشه ای وسنگی به ارتفاع لااقل 1 متر از سطح زمین.
2- از بین بردن علفهای هرز در اطراف اماکن مسکونی که پناهگاه مناسبی برای رتیل هاوعقربها است.
3- درز گیری شکافها و شیارهای مربوط به دیوارها خصوصاً درزوایا و قسمت فوقانی دیوارها
4- خارج کردن نخاله ها از اطراف ساختمانها و اماکن مسکونی.
ب- نگهداری ماکیان در منازل مسکونی بمنظور تغذیه از عقرب و رتیل و عنکبوت.
ج- مبارزه شیمیائی :
استفاده از حشره کشها با توجه به این مسئله که تاکنون هیچگونه مقاومتی در مورد رتیلها نسبت به سموم و حشره کشها گزارش نشده است لذا می توان از حشره کشها ی بهداشتی موجود جهت سمپاشی استفاده نمود.

مارمولک

مارمولک جانوری شکارچی بوده و از حشرات تغذیه می نماید و در کنترل بیولوژیک حشرات نقش مهمی را ایفا می نماید و در واقع یک جانور مفید بشمار می آید . در مورد مارمولک های ایران و سم موجود در بدن آنها تاکنون گزارش مبسوطی وجود ندارد فقط بخاطر ظاهر چندش آور است که افراد از آن گریزانند. در آفریقا تعدادی مارمولک وجود دارد که سمی بودن آنها به اثبات رسیده است.کنترل اقدامات محیطی شامل :

1. نصب توری بر روی پنجره ها جهت جلوگیری از ورود حشرات خصوصاً پشه ها که مارمولک ها عمدتاً از آنها تغذیه می نمایند در صورت عدم دسترسی به آنها به دلیل کمبود مواد غذایی محیط را ترک خواهند کرد.
2. سمپاشی توسط سموم حشره کش مناسب
3. استفاده از طعمه های حاوی حشره کشها و یک ماده پروتئین دار
4. استفاده از چسب های نواری
5. استفاده از چسب هایی که برای گرفتن موشها بکار می رود.

مگس خانگی fly

مگس ها

Flies

راسته دوبالان زیر راسته cyclorrhpha

مگس ها گروهی از دوبالان و متعلق به زیر راسته سیکلورافا هستند که به لارو آنها اصطلاحا Maggot گفته میشود .مگسها دارای 3 مرحله لاروی هستند و لاروسن سوم پس از تیره شدن وجمع شدن پوست و با حفظ پوسته لاروی تبدیل به شفیره میگردد که اغلب بشکه ای شکل است و Puparium خوانده میشود.مگسها دارای مشخصاتی در مراحل لاروی و بلوغ هستند که با کمک آنها از سایر دوبالان متمایز میشوند.

لارو مگسها فاقد سر مشخص هستند  و جلوی بدن آنها کاملا باریک و تیز میشود (Acephalon).قطعات دهانی لارو شامل چند قطعه و قلاب کیتینی سخت است که اسکلت سری حلقی یا Cephalopharyngeal Skeleton نامیده میشود.لاروها دارای حلقه های مشخص و در اکثر گونه ها مجهز به خارهایی ظریف مثلثی یا مخروطی شکل هستند.

در مگسهای خانواده های مختلف شکل عمومی لارو،قطعات وقلاب های دهانی، سوراخهای تنفسی جلویی، سوراخهای تنفسی عقبی (Posterior Spiracles) و فرم پریتریم،باتون و اسلیتها و وجود یا عدم وجود خارهای سطح بندها در تشخیص بسیار مهم وکلیدی هستند.همانطور که ذکر شد شفیره درون پوسته لاروسن سوم تشکیل شده و به همین دلیل سوراخهای تنفسی و قلابهای دهانی در سطح پویتریوم دیده میشود.

در مگسهای بالغ اندامها و پوستهای سر شامل یک جفت چشم مرکب مشخص ،گاهی سه چشم ساده،شاخک سه بندی و غالبا رو به پایین است و که بند سوم بزرگتر و دارای یک موی درشت ساده و یا منشعب به نام آریستا (Arista) و قطعات دهانی میباشد.در مرحله شفیرگی غددی به نام پی تی لینوم  ( Ptilinal gland ) در قسمت سر حشره بالغ تشکیل میشود.

در مرحله خروج حشره از شفیره این غدد کاملا متورم شده و مثل بادکنک در جلوی سر ظاهر و با فشاری مه به درپوش شفیره می آورند آن را با یک شکاف دایره ای پاره واز آن خارج میشوند. مدت کوتاهی پس از از خروج حشره بالغ این غدد جمع میشوند و در تعدادی از مگسها در جلوی سر تشکیل منطقه ای فرورفته به شکل ∩ یا Λ  را میدهند.شاخکها در بالای این منطقه قرار میگیرند.مرز این قسمت توسط یک شیار از سایر قسمت های سطح سر مجزا میشود که به آن شیار پیشانی (Frontal suture ) ویا شیار پی تی لینوم(Ptilinal suture) گفته میشود.قطعات دهانی در مگسها اکثرا از تیپ لیسنده بوده ،آرواره ها دیده نمیشوند و لب زیرین تبدیل به یک خرطوم (Probocis) شده است.

بال در مگسها رشد کامل دارد وممکن است شفاف یا دارای لکه باشد.

در گونه های مهم از نظر پزشکی شکم حالت تلسکوپی دارد و چند بند انتهایی آن درون شکم فرو رفته و هنگام تخم ریزی یا جفت گیری مشخص میشوند.

مگسها از چند جنبه حایز اهمیت پزشکی و بهداشتی هستند.

1-    انتقال مکانیکی بیماریها: بسیاری از مگسها قادر به چنین انتقالی به دلیل نوع فعالیت ونحوه تغذیه هستند ولی انواعی که در تماس بیشتری با انسان قرار دارند ،اهمیت بیشتری از این نظر پیدا میکنند مثل مگس خانگی.

2-    ایجاد بیماری میاز: لارو تعدادی از مگسها قاد ربه حضور و تغذیه از بافتهای زنده بدن سایر موجودات به خصوص پستانداران هستند و انسان نیز ممکن است مورد حمله و ابتلای این بیماری قرار گیرد.

3-    انتقال بیماری خواب: انتقال این بیماری  توسط مگسهای تسه تسه صورت میگیرد.

4-    گزش وخونخواری وایجاد تحریکات پوستی والتهاب موضعی.

در ادامه به شرح خانواده ها ،جنسها وگونه های مهم در هر خانواده میپردازیم:

خانواده موسیده( Muscidae )

این خانواده شامل مگسهای خانگی ومگسهای نیش زن بوده و از نظر انتقال مکانیکی بیماریها،مهمترین خانواده محسوب میشود.جنسهای مهم این خانواده از نظر پزشکی شامل Musca و Muscina هستند.انواع سه جنس اول از نظر پزشکی ،انتقال مکانیکی،و گاهی نیز ایجاد میاز تصادفی و جنس چهارم از نظر گزش حایز اهمیت هستند.مهم ترین و معروف ترین گ.نه این خانواده مگس خانگی است که مشخصات واهمیت آن بررسی میشود.

مگس خانگی(Musca domestica)

حشره ای ست با پراکندگی جهانی و بسیار اهلی (Synanthropic ) که همیشه در نزدیکی انسان ،اماکن انسانی و دامهای اهلی یافت میشود.

الف-مرفولوژی مگس خانگی: حشراتی به طول 6الی9 میلی متر ،به رنگ خاکستری و با شکم زرد و مات ویا قهوه ای کمرنگ هستند.در سطح پشتی سینه4نوار تیره رنگ موازی دیده میشود .چشمهای مرکب درشت وقهوه ای رنگ است که در نرها به هم نزدیک و در ماده ها فاصله بیشتری دارند.

آنتن دارای سه بند وبا یک آریستای مشخص میباشد که در هر دو طرف دارای مو است ودرون فرورفتگی پی تی لینوم قرار میگیرد.قطعات دهانی دارای تیپ لیسنده و به شکل یک خرطوم رو به پایین در زیر سر قرار دارد . خرطوم کاملا متحرک وتلسکوپی است وهنگام تغذیه به طرف بیرون کشیده میشود که برای مکیدن مایعات و یا مواد نیمه جامد مناسب است.رگبال طولی چهارم در انتها دارای یک انحنای شدید است و در نزدیکی رگبال سوم به لبه بال (رگ کوستا) میرسد.صفت اخیر بعلاوه شکل آریستا،مگس خانگی را از مگسهای مشابه مثل Muscina stabulans  و  Fannia canicularis و Stomoxy calcitrans متمایز می سازد.

 

پاها دارای  یک جفت ناخن و یک جفت بالشتک گوشتالو با موهای ترشحی چسبنده هستند که هم از نظر اتصال حشره به سطوح صیقلی و هم از نظر اتصال عوامل بیماریزا و انتقال آنها اهمیت زیادی دارند.

ب-بیولوژی مگس خانگی: مگس خانگی حشره ای کاملا اهلی و پلی فاژ است که به زندگی در مجاورت انسان و اماکن انسانی عادت کرده واز هر ماده غذایی مثل مواد قندی ،شیر ،پسمانده غذاها ،مدفوع ،ادرار ،خاط ،و ترشحات چرکی تغذیه میکند.مگسهای خانگی تخم گذار هستند.ماده های بارور تخمهای خود را به صورت دسته جمعی ودر دسته جات 75الی150عددی میگذارند.

معمولا طی 6نوبت تخمریزی در مجموع بیش از 1000 تخم برروی توده های مواد غذایی مثل مدفوع دام ،زباله، گیاهان درحال فساد و لاشه حیوانات قرار میدهند. مگس خانگی قدرت رشد و تکثیرفوق العاده ای داشته و سیکل تخم تا تخم آن به طور معمول 10روز و در شرایط ایده آل حتی 5یا6 روز طول میکشد.طبق محاسبه ای ساده و احتساب 10روز برای سیکل تخم تا تخم ریا،چنانچه یک جفت مگس در ماه آوریل تخمریزی کنند وهیچ یک از تخمهای آنها نیز از بین نرود و تبدیل به مگس شوند، تا ماه آگوست تعداد مگسهای تولید شده معادل 191010000000000000000 عدد خواهد شد که قادرند سطح کره زمین را به ارتفاع 47فوت بپوشانند.

البته عوامل بیولوژیک و اقلیمی متعددی باعث مرگ ومیر و تلفات زیاد مگسها شده وهیچگاه چنین جمعیتی ایجاد نخواهد شد ولی در شرایط مناسب جمعیت مگسها طی چند هفته به شکل انفجاری افزایش پیدا میکند.

تخم مگسها موزی شکل وکشیده وتقریبا سفید رنگ و به طول 8/. الی 1 میلیمتر است که در شرایط مناسب پس از 6تا12ساعت باز میشوند.خشکی ودرجه حرارت زیر15وبالای 40درجه باعث مرگ تخمها میشود.لاروهای خارج شده سفید تا شیری رنگ دارای 12حلقه، مخروطی شکل هستند.لارو مگس خانگی مثل لارو اکثر مگسها دارای سر تیز و نامشخص و یک جفت قلاب دهانی است که از نظر اندازه نابرابرند.سوراخهای تنفسی عقبی مشخص به شکل حرفD و دارای یک پریتریم کلفت وکامل و یک باتون مشخص و سه اسلیت پیچ وخم دار هستند.

لاروها در ابتدا گرما دوست بوده وبه همین دلیل بلافاصله به عمق توده غذایی که معمولا درحال تخمیر و در نتیجه گرم است نفوذ میکنند.

در شرایط مناسب دوره لاروی 3تا7 روز طول میکشد و لاروهای سن سوم قبل از تبدیل به شفیره حالت گریز از گرما پیدا میکنند در نتیجه به قسمتهای سطحی وخنک تر توده غذایی که رطوبت کمتری دارد مهاجرت کرده و تبدیل به شفیره (Puparium) میشوند.

لاروهای کامل حدود 10تا 15میلیمتر و شفیره های بشکه ای شکل و با سطح نسبتا صاف و قهوه ای رنگ دیده میشود،حدود 6تا8 میلیمتر طول دارد .دوره شفیرگی نیز در شرایط اپتیمم سه الی چهار روز به طول می انجامد.

خروج حشره بالغ مثل سایر مگسها از طریق متورم شدن غدد بادکنکی پی تی لینوم در جلوی سر وفشار حاصل از آن به درپوش (Operculum) شفیره و در نتیجه پاره شدن آن با یک شکاف دایره ای صورت میگیرد.مگسهای بالغ پس از مدت کوتاهی شروع به پرواز فعالیت و جفتگیری میکنند.حشرات بالغ همه چیزخوار(Polyphage) هستند و از هر ماده غذایی مایع تا جامد که قابل حل در بزاق باشد،تغذیه میکنند.مگسهای بالغ قدرت پرواز زیادی دارند و به طور متوسط روزانه 3الی4 کیلومتر و گاهی تا 34 کیلومتر پرواز میکنند.نسبت به خشکی حساسیت زیادی دارند وبی آبی را بیش از یک روز تحمل نکرده وتلف میشوند.

مگسها بیشتر مناطق سایه وکم نور را برای فعالیت انتخاب میکنند .در حرارتهای زیر 10درجه بالای 40درجه غیرفعال شده ودر صورت تداوم این حالت خواهند مرد.

مگسهای خانگی قدرت زمستان گذرانی یا دپاپوز ندارند ودر مناطق سرد سیر،با شروع فصل سرما ازبین میروند ولی ممکن است تعداد کمی از آنها در صورت وجود شرایط محیطی مناسب مثلا داخل طویله ها و اصطبلها به حیات خود ادامه دهند.انتشار مگسها با شروع فصل گرما به شکل فعال واز مناطق جنوبی به سمت مناطق شمالی صورت میگیرد.به همین دلیل در قسمتهای سردسیر شمالی فصل فعالیت آنها بسیار کوتاه میشود.

ج-سایر گونه های جنس Musca :  تاکنون 60گونه در این جنس نامگذاری شده اند که بجز گونه های موسکا دومستیکا و موسکا آتومنالیس (M.autumnalis) که دارای پراکندگی جهانی هستند ، همگی محدود به دنیای قدیم میباشند.اکثر این گونه ها، بر خلاف مگس خانگی به نور وحرارت بیشتر متمایلند و در اماکن انسانی کمتر وارد میشوند.

گونه آتومنالیس در سال 1950 به آمریکا وارد شده و در حال حاضر در تمام آمریکا و کانادا یافت میشود.به دلیل تمایل این گونه به قسمتهای مرطوب پوست مثل گوشه لبها و چشمها وزخمهای سطحی بهآن مگس طورت(Face Fly) گفته میشود.این گونه به همراه گونه M.sorbance که دارای عادات مشابه است از نظر انتقال مستقیم بیماری تراخم اهمیت زیادی دارند.

مگسهای جنس فانیا(Fannia)

حدود200گونه در این جنس شناسایی شده که دو نوع آنها دارای پراکندگی جهانی و اهمیت بیشتری هستند که شامل F.canicularis  موسوم به مگس خانگی کوچک یا  Lesser house Fly و F.scalaris موسوم به مگس مستراح یاLatrin Fly  میباشند.در مگس های فانیا رگبال چهارم بال تقریبا موازی رگبال سوم است و رگبال ششم در مقایسه با مگسهای موسکا وموسینا بسیار کوتاه تر است .آریستا در مگسهای فانیا ساده وبدون انشعاب است .مگس فانیا کانیکولاریس در مقایسه با مگس خانگی کمی کوچکتر،باریکتر، تیره تر و دارای سه نوار تیره طولی در پشت سینه است.بیولوژی این مگس مشابه مگس خانگی است ولی طول دوره لاروی و شفیرگی معمولا از مگس خانگی بیشتر است.با این حال در شرایط مناسب سیکل زندگی آنها 15الی30روزکامل میشود.لاروها هیچ شباهتی به لارومگس خانگی ندارند و دارای بدن پهن و زواید بلند ومنشعب برروی بندها هستند.مگسهای بالغ به شدت مگس خانگی به طرف غذای انسان جذب نمیشوند به همین دلیل اهمیت کمتری بعنوان ناقل بیماری به انسان پیدا میکنند.

فانیا اسکالاریس بسیار شبیه به گونه فانیا کانیکولاریس است ولی به ندرت وارد مکانهای انسانی میشود.محلهای تخم ریزی آن بیشتر مدفوع تازه انسان و دام است.لاروها دارای بدن پهن و زواید بلند و منشعب بر روی بندها هستند که نسبت به زواید لارو فانیا کانیکولاریس کمی بزرگتر و کلفت تر و با انشعابات ضخیم تر دیده میشوند.بیولوژی هر دو گونه تقریبا شبیه مگس خانگی است.

مگس های جنس موسینا(Muscina)

گونه مهم این جنس  M.stabulans است که به مگس اصطبل دروغین معروف بوده و پراکندگی جهانی دارد.مگس بالغ 8تا9 میلیمتر طوا دارد و در پشت سینه دارای 4نوار طولی سیاه رنگ است.

آریستا انشعابات دوطرفه دارد و رگبال طولی چهارم بال دارای انحنای مشخص وروبه بالا ومتمایل به رگبال سوم است.لارو این مگس مخروطی و شبیه لارو مگس خانگی است با این تفاوت که سوراخهای تنفسی عقبی D شکل نیستند و تقریبا گرد به نظر میرسند.وجود سه اسلیت هلالی،پریتریم ضخیم و پهن،عدم وجود باتون و هم اندازه بودن قلابهای دهانی از تفاوتهای دیگر لارو آن مگس با مگس خانگی است.از نظر بیولوژی محل های تخم ریزی درون مواد آلی در حال پوسیدن ،مواد غذایی و مدفوع انسان و حیوانات است.

دوره رشد لاروی و شفیرگی طولانی تر از مگس خانگی است و لاروهای سن آخر شکارچی هستند.رفتار و عادت مگس بالغ مشابه مگس خانگی است وتمایل به حضور در اماکن انسانی دارد.

اهمیت پزشکی مگسهای موسکا،فانیا و موسینا

مگسهای فوق وبه خصوص مگس خانگی به دلیل رفتار تغذیه ای خاص همه چیزخواری،تماسها و رفت آمدهای مکرر بین محلهای آلوده،توالتها و توده های زباله از یک طرف و مواد غذایی و ظروف مورد استفاده انسان از طرف دیگر به عنوان ناقلین مکانیکی عوامل بیماریزا ی متعددی شناخته شده اند.

تاکنون بیش از 100نوع عامل بیماری زا از مگس خانگی جدا شده است.این حشرات در انتقال عوامل بیماریهایی مثل فلج اطفال ،تراخم ،کوکساکی، هپاتیتA  تبQ  و عفونتهای روده ای میکروبی مثل اسهالهای ناشی از شیگلا(chigella)،وبا ،حصبه، سالمونلا،استافیلوکوکها و بیماریهای میکروبی دیگر ازجمله ورم ملتحمه چشم،یاز(Yaws)، سل، جذام، سیاه زخم و بلاخره عفونتهای انگلی دستگاه گوارش مثل آمیبیاز ناشی از آتاموبا هیستولیتیکا، ژیاردمازیس وکرمهای انگلی مثل آسکاریس، هیمنولپیس نانا، کرمهای قلابدار (نکاتور و آنکیلوستوم)، تلازیا کالیفورنینسیس (Thelazia caliphorniensis)، کرمک(Entrobiius vermicularis) و تریکوسفال دخالت دارند.اما بدلیل مکانیکی بودن انتقال و گسترش بیماری در جامعه شکاری مشکل و حتی غیر ممکن است ولی این نقش در مناطق گرمسیر و در شرایط بهداشتی و به خصوص در کشورهای جهان سوم قابل توجه است.کنترل مگسها در چنین مناطقی گاهی انتقال این بیماریها را تا 90% کاهش داده است.

مگسها عوامل پاتوژن را به 4 طریق انتقال میدهند:

1-توسط خرطوم آلوده خود که در تماس مداوم با سطح آلوده ،مواد غذایی و حتی سطح بدن انسان است.

2-توسط موهای بلند ومتعدد و پاهای چسبنده.

3-در اثر مدفوع مکرر خود که اکثرا حاوی عوامل بیماریزایی است که بدون تغییر از دستگاه گوارش مگس عبورکرده،دفع میشوند وبه صورت لکه های کوچک تیره رنگ برروی سطوح باقی میمیانند.

4-در اثر استفراغ و برگرداندن بخشی از مواد خورده شده اضافی که ممکن است آلوده باشند.

لارو مگسهای موسکا،موسینا و فانیا گاهی باعث ایجاد میازهایی تصادفی در دستگاه تناسلی ادراری بخصوص در دختر بچه ها وندرتا در زخم چشم ،حلق و دستگاه گوارش میشوند که بدلیل مقاومت زیاد لاروها در برابر اکسیژن و ترشحات دستگاه گوارش دل درد های شدید ،استفراغ واسهال بروز میکند.این عوارض موقتی بوده و لاروها همراه با استفراغ و یا مدفوع دفع میشوند.

مبارزه وکنترل

روشهای مبارزه با مگسهای خانگی وسایر مگسهای مشابه شامل  چندسری اقدامات بدین شرح است:

1-اول اعمال روشهای فیزیکی و مکانیکی

2-بهسازی محیط زیست

3-روشهای شیمیایی ( سم پاشی )

4-روشهای بیولوژیک.

در مبارزه فیزیکی عموما اقداماتی در جهت ممانعت از ورود مگسها به اماکن انسانی و جلوگیری از تماس آنها با انسان ،مواد غذایی،ظروف و وسایل فردی صورت میگیرد .مهم ترین این اقدامات عبارتند از: نصب توری برای در ها وپنجره ها وهواکشها تا طبقات چهارم ساختمانها،ایجاد تهویه مناسب و برقرار کردن جریان نسبتا تند هوا توسط پنکه در بالای دربهای ورودی و یا آویزان کردن نوارها یا طناب های رنگی بهمراه مهره ها و دانه هایی شبیه تسبیح در جلوی دربهای ورودی،استفاده از حشره کشهای الکتریکی تولیدکننده نور ماورای بنفش و یا دستگاههایی که ایجاد جریان های الکتریکی با ولتاژبالا وکشنده برای حشرات میکنند.البته روش های اخیر گران قیمت بوده و کاربرد محدودی دارند.

 بهسازی محیط عمدتا شامل اقداماتی به منظور محدودکردن و از بین بردن محلهای تخم ریزی و زاد و ولد مگسها میباشد.برای دستیابی به این هدف جمع آوری و نگهداری زباله در ظروف در بسته وکیسه های پلاستیکی ، تخلیه زباله در سطح شهر با فواصل زمانی کوتاه حداقل دوبار در هفته و دفن بهداشتی زباله از اقدامات اساسی و مهم است و همچنین دفع وجمع آوری صحیح و بهداشتی مدفوع انسان وحیوانات اهلی به خصوص در مناطق روستایی و در دامپروریها و مرغداریها و نگهداری آنها در گودالها و حوضچه های مخصوص و سر پوشیده به منظور تخمیر وپوسیدن مدفوع در کاهش جمعیت مگسها و بازیافت مدفوع به عنوان کود اقدامی بسیار مفیدمحسوب میشود.در برخی کشورها مثل هندوستان با ایجاد سیستم بیوگاز (biogas) و تخمیر مدفوع از گاز متان حاصل از تخمیر مدفوع برای سوخت استفاده میکنند.

مبارزه شیمیایی با مگسها ( سم پاشی ) معمولا موقتی و مشکل است زیرا مگسها سریعا نسبت به سموم شیمیایی مقاومت پیدا کرده و توسط آنزیمهای خاص خود مثل.... سموم را تجزیه وخنثی میکنند.بهترین وموثر ترین روش کنترل مگسها بهسازی و رعایت بهداشت محیط زیست است و حشره کشها را فقط به عنوان مکمل این عمل باید به کار برد نه بعنوان جانشین شونده.

مگسها نسبت به سم د.د.ت وگروه سموم کلره در تمامی جهان نسبت به سموم فسفره در خیلی از نقاط و نسبت به کارباماتها و پیرتروئیدها(سموم آلی گیاهی) در بعضی مناطق خاص مقاومت پیدا کرده اند. سمپاشی ممکن است به صورت ابقایی در سطوح محل تماس و استراحت مگسها صورت گیرد و یا از طناب و نوارهای آغشته به سمومی چون دیازینون ،مالاتیون ،پروپوکسور و دیمتوات و آویزان کردن آنها از سقف اتاقها و سالنها استفاده شود.تهیه وکاربردطعمه های مسموم جامد یا مایع شامل سم به میزان1تا 2درصد وقند به میزان 10درصد در آب و مصرف این سموم در اطراف ساختمانها و یا مالیدن آنها به پایه ها و تیرکها و یا دیوارها نیزمیتواند موثر باشد.سموم ممکن است به صورت آئروسل یا اسپری تحت فشار در اماکن سرپوسیده مصرف شوند.

همچنین میتوان با سمپاشی به صورت امولسیون یا سوسپانسیون در سطح و درون توده های زباله،مدفوع دام و طیور در دامداریها ومرغداریها به صورت هفتگی اقدام به لاروکشی و مبارزه با لارو مگسها نمود.در روشهای بیولوژیک اساس کار شناسایی،پرورش و رهاسازی دشمنان طبیعی و عوامل بیماریزای مگسها در طبیعت است.عوامل بیولوژیک متعددی در طبیعت باعث مرگ و میر مگسها وکاهش جمعیت آنها میشوند.

یکی از مهمترین و کاربردی ترین این عوامل که در بسیاری از مناطق دنیا شناسایی و حمایت شده اند ،زنبور های پارازیتوئید شفیره مگس موسوم به Spalangia هستند که با جستجو و شناسایی و تخمگذاری درون شفیره مگس خانگی و تغذیه لارو زنبور از شفیره باعث مرگ آنها میشوند.همینطور استفاده ازسوسکهای Ateuchus و Scarabaeus از خانواده Scarabeidae که به سوسکهای تاپاله یا Dung beetles معروفند اقدامی سودمند است.رها سازی این سوسکها در استرالیا باعث کاهش محسوس جمعیت مگسها شده است.این سوسکها با قطعه قطعه کردن مدفوع تازه و غلطاندن و به زیر خاک بردن آن به منظور تخم ریزی و تغذیه نوزادان خود از مدفوع، باعث جمع آوری و خارج شدن مدفوع از دسترس مگسها ودر نتیجه از بین رفتن محل تخمریزی آنها می شوند.به این سوسکها در آسیای دور و ژاپن سوسک های مقدس گفته میشود.انواع متعددی ازین سوسکها در ایران وجود داشته و به طور طبیعی فعال هستند.

مگسهای اصطبل (Stomoxys calcitrans)

حشره ایست شبیه مگس خانگی به رنگ خاکستری و به طول 5 الی 6 میلیمتر و دارای 4 نوار تیره طولی در پشت سینه که به راحتی و با کمی دقت میتوان با مشاهده یک خرطوم زننده باریک و بلند در جلوی سر آن را از مگس خانگی و سایر مگسهای مشابه شناسایی کرد.آریستا در سمت بالا دارای مو ومنشعب است و رنگبندی بال آن شبیه مگسهای موسینا میباشد.

از نظر بیولوژی هر دوجنس نر و ماده خونخوار هستند و به آسانی انسان و حیوانات را مورد گزشهای دردناک قرار میدهند.حشرات بالغ روز فعال و اگزوفیل هستند و کمتر وارد اماکن سرپوشیده میشوند.به این حشرات مگس سگ نیز گفته میشود.تخم ریزی بیشتر در توده های گیاهان و علوفه در حال تخمیر و فساد و در اطراف جویبارها و انبار های علوفه صورت میگیرد ولی این مگسها قادر به تخمریزی در مدفوع حیوانات وکاه و علوفه و مخلوط شده با ادرار و مدفوع دامها در کف دامداریها و اصطبلها نیز هستند و تخمها پس از 1 الی 4 روز تفریخ شده و لاروهای سفید وخروطی شکل از آنها خارج میشوند.لاروها دارای سوراخهای تنفسی عقبی مشخص و با فاصله زیاد از یکدیگر هستند.این سوراخها داری سه اسلیت Sشکل ،پریتریم ضخیم و یک باتون مرکزی نامشخص هستند.

دوره لاروی در شرایط ایده آل 6تا 8 روز و در هوای سرد 4 الی 5 هفته طول میکشد.شفیره ها شبیه شفیره مگس خانگی میباشند ولی سوراخهای تنفسی فاصله دار در آنها دیده میشوند که پس از 5 الی 26 روز حشره بالغ از آنها خارج میشود.

الف)اهمیت پزشکی مگس اصطبل :

هردوجنس نر وماده با ایجاد گزش باعث درد و سوزش موضعی شدید میشوند ولی گزش آنها عوارض و عکس العمل های پوستی نسبتا کمی به همراه دارد .زمانی که تعداد آنها زیاد باشد فعالیتهای عادی انسان را مختل کرده و با ایجاد مزاحمت و ناراحتی به خصوص در صنعت گردشگری،خسارات اقتصادی بدنبال دارند.خسارات قابل توجه اقتصادی از طریق کاهش وزن دام  و تولیدات دامی میشود که برای مثال خسارت این حشرات در سال 1965 در ایالات متحده آمریکا بالغ بر 142 میلیون دلار بوده است.مگس اصطبل از لحاظ انتقال مکانیکی بیماریهایی مثل سیاه زخم و تریپانوزومیازیس ناشی از T.evanesi  و T.brucieدارای اهمیت هستند و احتمال انتقال بیماری هایی مثل فلج اطفال ،تب راجعه ،تب مالت و باد سرخ نیز توسط آنها وجود دارد ولی قابل توجه نیست.مگس اصطبل گاهی ممکن است باعث نقل وانتقال تخم مگسهای مولد میاز به نام  Dermatobiia hominis باشد.

ب)مبارزه با مگس اصطبل:

روشهای بهسازی محیط زیست از طریق جمع آوری علوفه در حال تخمیر ،نظافت محیط زیست و جمع آوری و تخلیه فضولات دامی در کف اصطبلها و دامداریها باعث کاهش جمعیت مگسها میشود.سمپاشی مواد فوق نیز در کاهش جمعیت لارو ومگس تا حدی موثر است.در محلهای آلوده میتوان سموم شیمیایی را به صورت آئروسل و میست برای مبارزه با مگس بالغ مصرف نمود.تا کنون مقاومت نسبت به حشره کش های شیمیایی در مگس اصطبل گزارش نشده است.

مگس های تسه تسه خانواده گلوسینیده (Glossinidae)

این خانواده شامل یک جنس به نام Glossia و 30 گونه و زیرگونه است که همگی خونخوار و از جهت گزش و انتقال بیماری خواب حایز اهمیتند وبه مگسهای تسه تسه (tsetse flies) معروفند.پراکندگی این مگسها محدود به مناطق گرمسیری آفریقا بین عرض شمالی 15 و عرض جنوبی 20درجه است.از نظر مرفولوژی دارای بدنی نسبتا قوی به طول 6تا 15 میلیمتر و به رنگ زرد تا قهوه ای هستند.

از نظر بیولوژی هر دوجنس خونخوار بوده و روز فعال هستند و بیشتر از طریق قدرت بینایی و رنگ و حرکات میزبان به طرف آن جلب میشوند.حشرات ماده لارو زا (Larviparous) و شفیره زا (Pupiparous) هستند.

اهمیت پزشکی مگسهای تسه تسه

این مگسها علاوه بر خونخواری و ایجاد تحریکات پوستی و مزاحمت برای انسانها و حیوانات ،ناقلین تریپانوزومهای آفریقایی شامل Trypanosoma gambience  و T.rhodesience عامل بیماری خواب (Sleeping Sickness) در انسان و بعضی حیوانات هستند.

مبارزه با مگسهای تسه تسه

به دلیل تنوع فعالیت مگسهای بالغ و نحوه خاص تولید مثل آنها روشهای مبارزه بسیار محدود و غالبا شامل سمپاشی هوایی مناطق آلوده توسط هواپیما یا هلی کوپتر های سمپاش به طریقهU.L.V  و با استفاده از سموم مناسب مثل پیرتروئیدها است که حداقل تاثیر را روی محیط زیست داشته باشند .همچنین به منظور کنترل یا ریشه کنی بیماری خواب در سالهای اخیر مورد توجه و موفقیت آمیز بوده است.در بعضی از مناطق ،تغییر پوشش گیاهی و از بین بردن گیاهان و محل های تخم ریزی و استراحت مگسها و همینطور از بین بردن حیوانات وحشی میزبان مگس انجام گرفته و علی رغم موفقیت نسبی در کاهش جمعیت مگسها ،به دلیل بر هم زدن اکوسیستم منسوخ شده اند.

 

بیماری میاز ومگسهای مولد میاز   Myiasis

تعریف و تقسیم بندی میاز

میاز بیماری ایست ناشی از حضور لارو مگسها در بافتهای زندهبدن مه این وررود و حضور لارو ممکن اسن از طریق زخم و جراحات پوستی و یا از طریق حفرات طبیعی بدن مثل دهان،گوش،چشم و دستگاه تناسلی ادراری صورت گیرد.خانواده های متعددی از مگسها دارای انواع مولد میاز هستند.تقسیم بندی های متفاوتی برایمیاز ارایه شده است. اولین تقسیم بندی انواع میاز که بیشتر در پزشکی مورد توجه است و جنبه کلینیکی و درمانی دارد بر اساس عضو یا بافت مورد تهاجم است بر این اساس میاز شامل انواع میاز های پوستی(Dermal Myiasis)،میاز چشم(Ophthalmic .M)، میاز گوش(Auricular.M)،میاز حلقریا،گلو و سینوسهای بینی (Nasopharyngeal.M)،میازهای قسمتهای مختلف دستگاه گوارش مثل معده،روده و رکتوم (Gastric.intestinal or rectal ) و میاز تناسلی ادراری(Urogenital.M) خواهد بود.

تقسیم بندی دیگر میازها بر اساس عادات پارازیتیسم مگسهای مولد میتز صورت گرفته که عبارتند از:

1-میازتصادفی،اتفاقی یا دروغین(accidental or entric or pseudomyiasis): در این حالت لارو مگس به طور طبیعی تمایلی به پارازیته کردن و حضور در بدن موجودات دیگر نداشته و قادر به ادامه حیات در بدن میزبان نیست وورود آن به بدن کاملا به شکل تصادفی صورت میگیرد .

2- lمیاز اختیاری یا ثانویه Facultative Myiasis :

در این حالت لارو مگس به طور طبیعی زندگی غیر انگلی داشته و بر روی لاشه و مواد گوشتی غیر زنده رشد و تغذیه می کند. در صورت وجود شرایط مناسب مثل زخمهای عفونی روباز گوش و دستگاه تناسلی ادراری عفونی و دارای ترشح ، ممکن است مگس ماده تخم یا لارو خود را روی این ضایعات قرار داده و ایجاد میاز کند.

3-میاز اجباری یا اختصاصی obligatory or specific Myiasis

در این حالت لارومگس حتما باید درون بافت های زنده رشد و تغذیه کند و قادر به ادامه حیات در بافتهای مرده یا جسد نیست.مهترین خانواده مگسها از لحاظ ایجاد میاز اجباری درانسان خانواده Calliphoridea  و در درجه دوم خانواده Sarcophagidea هستند.

خانواده کالیفوریده(Calliphoridae)

به حشرات این خانواده Blow Flies یا مگس گوشت یا مگس آبی وسبز نیزگفته میشود.لارو بسیاری از گونه ها از جسد حیوانات تغذیه کرده و در انهدام لاشه حیوانات بزرگ نقش مهم و مفیدی دارند ولی تعداد کمی از گونه ها نیز ایجاد میاز های خطرناک در انسان وحیوانات میکنند .اکثر گونه های این خانواده رنگهای فلزی یا متالیک  سبز،آبی،سرمه ای و مسی هستند که تشخیص آنها را ساده میکند ولی در مناطقی از آفریقا گونه های غیر متالیک نیز دیده میشوند.

خانواده سارکوفاژیده(Sarcophagidea)

به حشرات این خانواده مگسهای شطرنجی یا گوشت(Flesh Fly) گفته میشود.تمامی اعضای این خانواده لاروزا هستند.بیشتر اعضای این خانواده دوره لاروی خود را درون گوشت ، مواد درحال فساد وجسد حیوانات مختلف سپری میکنند واز جهت انتقال مکانیکی عوامل بیماریزا دارای اهمیت هستند.برخی از گونه ها به عنوان پارازیتوئید و انگل حشرات دیگرو حلزونها عمل میکنند و بعنوان حشرات مفید محسوب میشوند.تعداد کمی از گونه ها متعلق به جنسهای Wohlphartia و Sarcophaga قادر به ایجاد میاز در انسان و حیوانات هستند و ایجاد خسارت قابل توجهی در دامپروری و بهداشت میکنند.

الف-مرفولوژی و بیولوژی مگسهای سارکوفاگا: اکثرا مگسهای درشت به طول 11 الی17 میلی متر و به رنگ خاکستری روشن تا تیره و بدن پوشیده از مو هستند.فرم بالغ دارای سه نوار تیره طولی در پشت سینه و صفحات کوچک تیره و روشن شبیه به صفحه شطرنج در پشت شکم هستند و نام مگسهای شطرنجی نیز مربوط به این صفت آنهاست.

مهمترین گونه های این جنس از نظر تولید میاز S.carnaria  و S.haemorrhoidalis هستند که گونه دوم پراکندگی وسیعی در آمریکا ،اروپا ،آفریقاو آسیا دارد.بیشتر گونه های این جنس پوسیده خوار و لاشه خوار هستند ولی به زخمهای چرکی و عفونی نیز جلب شده، در این صورت اکثرا از چرک و بافتهای مرده تغذیه کرده و خسارت چندانی ایجاد نمیکنند.میاز ناشی از آنها اکثرا اختیاری یا تصادفی است ودر صورت ایجاد میاز تصادفی گوارشی عوارض قابل توجه و دل درد های شدید به وجود می آورند.

مگسهای مولد میاز با اهمیت پزشکی کم

(خانواده های Oestridae - Hypodermatidea - Gasterophilidea - Cuterbridae)

چندگونه از مگسهای خانواده Oestridae در بسیاری از حیوانات اهلی مثل گوسفند،بز،گاو و گاهی در انسان ایجاد میاز میکنند . به لارو این مگسها Head maggots گفته میشود.مهمترین گونه آن از نظر پزشکی که در مناطق مختلف ایران نیز شایع و باعث ایجاد میاز در گوسفند و بز و در نتیجه خسارات اقتصادی فراوان در دامپروری میشود Oestrus ovis است. به این مگس Sheep bot  یا Sheep warble ودر فارسی مگس سینوس بینی گوسفند یا مگس سسپو گفته میشود. این مگسها شبیه زنبورهای عسل هستند و بدنی ستبر و پهن به طول 12الی 14 میلیمتر دارند .رنگ بدن زرد رنگ پریده تا قهوه ای روشن با لکه های نا منظم قهوه ای تیره،مشکی و خاکستری روشن در سطح شکم است .

مگسهای ماده در اطراف گله های گوسفند پرواز کرده و در زمان مناسب تعداد زیادی لارو مجموعا تا 500لارو بر روی بینی گوسفندان رها میکنند.لاروها به درون سینوسهای بینی خزیده و مستقر میشوند.

روشهای پیشگیری و درمان میاز

به منظور پیشگیری از ابتلای به میاز در مناطق آلوده میبایست اقدامات زیر انجام گیرد:

1-    پوشاندن وضدعفونی کردن زخمهای سطحی به صورتی که در معرض مگسها قرار نگیرد.

2-    درمان سریع بافتها و اندامهای عفونی مثل گوش ،چشم و دستگاه ادراری در صورت داشتن ترشح چرکی.

3-    توصیه به افراد برای ایجاد پوشش مناسسب در بچه ها و بخصوص دختر بچه ها برای جلوگیری از ابتلا به میاز تناسلی-ادراری و مقعد و رعایت نظافت فردی.

4-    توصیه به دامداران وچوپانها در مناطق آلوده در مورد استفاده از کلاه های محافظ سر و صورت.

5-    چرای دامها در صورت لزوم در شب.

در صورت ایجاد میاز در زخم و یا پوست اولین اقدام پوشاندن محل آلودگی با لایه ای از روغن های نفتی مثل پارافین است.این اقدام باعث مسدود کردن سوراخهای تنفسی عقبی لاروها و خارج شدن آنها از محل زخم برای دستیابی به اکسیژن است،سپس بلافاصله باید لاروها را خارج کرد.در صورت لزوم میبایست لاروها را با جراحی از پوست یا عضو مورد تهاجم به خصوص چشم یا گوش خارج کرد .در میازهای حلق و گلو خوردن روغن ولرم و کشیدن سیگار باعث تحریک لاروها و رها شدن آنها از مخاط گلو میشود.در مناطق جنوبی ایران عشایر در صورت ابتلای به میاز گلو گلوله های پارچه ای متصل به یک ریسمان تهیه و آن را چندین بار قورت داده و بیرون میکشند و تا حدودی لاروها را از مخاط جدا میکنند.

 برای مبارزه با مگسهای مولد میاز راه های عملی بسیار محدود است.در مورد دامها مبارزه با کنه ها و اکتوپارازیت های دام،جلوگیری از زخمی شدن بدن دامها و در صورت ایجاد زخم درمان سریع و محفوظ نگه داشتن دام تا زمان بهبودی زخم های سطحی از اقدامات پیشگیری کننده محسوب میشود.سمپاشی اطراف دامداری ها و محلهای استراحت مگسهای بالغ به شکل محدود ممکن است مفید باشد.

روش موفق مبارزه با مگسهای مولد میاز به خصوص کوکلیومایا هومینی وراکس مبارزه ژنتیکی از طریق پرورش نرهای عقیم و رها سازی آنها در طبیعت بوده است که پس از چندین نوبت رهاسازی به تعداد 150میلیون نر عقیم در هفته و با توجه به اینکه نرهای عقیم در جفتگیری با مگسهای ماده در طبیعت با نرهای سالم رقابت کرده و باعث غیر بارور شدن تخمهای تولید شده میشوند ،کاش چشم گیری در جمعیت این مگس در مناطق تحت مبارزه در جنوب آمریکا  تا مکزیک ایجاد شده و تقریبا در ایالات متحده ریشه کن گردیده است.البته از سال 1972 به دلیل آلودگی مجدد برخی مناطق پاکسازی شده وکاهش قدرت مگسهای عقیم مشکلاتی در این روش مبارزه نیز ایجاد شده است.

 شرکت ارمغان بهداشت محیط نسبت به فروش سم مگس و طعمه های مگس با قیمت مناسب اقدام می کند.

عقرب scorpio

حدود 350 گونه عقرب وجود دارد و در بعضی مناطق از نظر بالینی از مارها مهمتر می باشند. ماده سمی عقرب در یک زوج غده ، داخل یک کیسه بر آمده نزدیک انهای دم قرار گرفته است. قسمت دمی به یک نیش خمیده به شکل خار ختم می شود. عقربها در شکار قربانی خود را چندین بار نیش می زنند. سمیت عقربها به اندازه آنها بستگی ندارد، بعضی از عقرب های بزرگ بدون خطر می باشند و نیش آنها فقط برآمدگی موضعی سوزش دار ایجاد می کند در حالی که بیشتر گونه های کوچک از خانواده بوتیده خطر ناکتر می باشد. سم عقرب شامل موادی است که روی اعصاب اثر می گذارد و علائم مسمومیت عمومی ایجاد می کند. که شامل: تنفس سریع، عرق کردن زیاد، افزایش ترشحات بزاق، تهوع، استفراغ و تشنج است. مرگ معمولا به علت نارسایی قلب یا فلج دستگاه تنفسی پیش می آید. سمیت یک قطره از سم عقرب آندروکتونوس به مراتب از یک قطره سم مار کبری خطرناکتر است.
میزان مرگ و میر از عقربهای خطرناک به گونه ، سن فرد نیش خورده و تعداد نیش بستگی دارد.

سمپاشی : بهترین روش سمپاشی خزندگان استفاده از سموم دور کننده مار و عقرب به دور منازل مسکونی است که نیاز است این عمل هر 45 روز یکبار تکرار شود.همچنین داخل منازل بایستی توسط سموم پیرتیرویئدی با ماندگاری بالا سمپاشی گردد.

کک ها Fleas

راسته siphonaptera یا Aphaniptera

کک ها به عنوان ناقلین بیماری خطرناک و کشنده طاعون می باشند که با ایجاد اپیدمی ها و پاندمیهای بزرگ تاکنون باعث مرگ میلیونها نفر از انسانها شده اند.

 

کک ها دارای بیش از 3000 گونه در 200 جنس هستند که 94 % آنها انگل پستانداران و به خصوص جوندگان بوده و مابقی انگل پرندگان هستند. تعداد محدودی از کک ها دارای اهمیت پزشکی هستند. میزان اهمیت ککها به دو عامل بستگی دارد :

1-میزان تماس و ارتباط با انسان

2-میزان حساسیت آنها نسبت به بیماریهای انسانی از قبیل طاعون و تیفوس

 

مرفولژی کک ها :

ککها از نظر شکل کلی تا حدی مشابه بوده و همگی دارای فشردگی طرفی هستند و سطح پشتی و شکمی آنها باریک است. اندازه کک ها بین 0.5 تا 8 میلی متر و در انواعی که دارای اهمیت پزشکی هستند بین  تا 3 میلی متر هستند . سه قسمت بدن کاملاً فشرده بوده ولی قابل تشخیص هستند . سر تقریباً مثلثی شکل بوده و در سطح زیرین صاف است.

کک ها فاقد بال بوده و در سینه دارای بندهای مشخص و سه جفت پای قوی هستند که پای سوم از بقیه قوی تر و بلند تر است.

این وضعیت خاص پاها امکان جهش زیاد، گاهی تا 300 برابر طول بدن به کک ها می دهد.

در نرها انتهای شکم مجهز به یک جفت کلاسپر یا پارامر بوده که اغلب دو یا سه شاخه دارند. پنیس و دنباله آن گاهی به دلیل طویل و پیچ خورده بودن فنر پنیس نامیده می شود درون شکم مشخص است.

انتهای شکم ماده ها نسبتاً گرد و ساده است وزواید خارجی ندارد. درون بند پنجم یا ششم شکم یک کیسه ذخیره اسپرم خمیده و ویرگول شکل دیده می شود که شکل آن در تشخیص گونه های مختلف کک ها حایز اهمیت است.

 

بیولژی :

کک ها دارای دگردیسی کامل هستند. حشرات بالغ خونخوار و لاروها از مواد آلی موجود در محیط و لانه میزبان تغذیه می کنند. شفیره دارای پیلهابریشمی چسبیده بوده، بلافاصله پس از تشکیل با لایه ای از خاک و غبار پوشیده شده و تشخیص آن مشکل می گردد.

بعضی از کک ها دارای میزبان اختصاصی یا ترجیحی بوده ولی اکثراً دارای تنوع میزبان دارند. تخم ریزی در کک ها به صورت دفعات متناوب بوده و هر نوبت 15 تا 30 تخم گذاشته که پس از 12 الی 14 روز باز می شوند. لاروها باریکند و سر کوچک و سیاه رنگی دارند. دوره لاروی در شرایط مناسب 10 تا 12 روز و در شرایط نامساعد تا چندین ماه طول می کشد.

طول دوره شفیرگی 2 تا 3 هفته بوده و در صورت نبود میربان دوره شفیرگی تا یکسال هم طول می کشد.

کک ها از نظر تغذیه و عادت به میزبان و مدت زمان حضور روی میزبان به چهار دسته تقسیم می شود :

1-ککهایی که فقط هنگام تغذیه روی بدن میزبان قرار گرفته و پس از اتمام تغذیه پوست بدن میزبان را رها می کنند . کک های این گروه دارای میزبان اختصاصی هستند مثل کک انسان Human flea یا Pulex irritans

2- ککهایی که تنوع میزبان داشته و به راحتی قادر به خونخواری از انسان و حیواناتی که در دسترس باشند هستند.

این گروه نیز فقط هنگام تغذیه و خونخواری روی بدن میزبان قرار می گیرند.مثل کک های موش قهوه ای یا بندری یا Xenopsylla cheopis

3- کک هایی که از نظر میزبان اختصاصی عمل می کنند . کک های این گروه به میزبان خود چسبیده ، تقریباً تا پایان عمر در سطح بدن میزبان زندگی می کنند و حضور دایمی دارند مثل کک مرغ یا Echidnophaga gallinacea

4- کک هایی که میزبان متنوعی دارند ولی در صورت اتصال به یک میزبان تا آخر عمر بر روی بدن آن باقی می مانند و حضور دایمی در بدن میزبان دارند مثل کک شیگو یا جیگر  Chigo - Jigger یا Tunga penetrance

 

اهمیت پزشکی :

کک ها از دو جنبه حایز اهمیت هستند. اول گزش و ایجاد مزاحمت و عوارض پوستی ناشی از گزش و دوم انتقال بیماری.

کک ها به دلیل داشتن قطعات دهانی زننده و قوی و قدرت خونخواری زیاد و متناوب به عنوان حریص ترین حشرات خونخوار معرفی شده و گزش آنها ایجاد تحریک و خارش می نماید.

گزش کک ها در افراد حساس، واکنشهای آلرژیک عمومی و حتی درماتیت ایجاد می کند. شدت عوارض بستگی به تعداد کک و حساسیت فرد دارد.

کک Tunga penetrance که به کک شیگو یا جیگر Chigo or Jigger Flea  معروف است، پوست را سوراخ و وارد بدن شده و از این طریق در فرد مبتلا عفونت و حتی قانقاریا ایجاد می کند.

از نظر انتقال بیماری، کک ها ناقل چند بیماری مهم به انسان هستند :

1-طاعون یا Plague

این بیماری در اصل بیماری جوندگان وحشی است و انتقال آن به صورت تصادفی به جوندگان اهلی و انسان صورت می گیرد. عامل بیماری باکتری به نام Yersinia pestis  بوده که در دستگاه گوارش کک تکثیر پیدا کرده و نهایتاً باعث انسداد نسبی یا کامل پیش معده کک می شود.در این مرحله وقتی کک خونخواری می کند بخشی از خون خورده شده با باکتری مخلوط و تحت فشار منفی عضلات حلق و مری و به محض خارج شدن خرطوم از پوست ، به صورت استفراغ مجدداً از طریق خرطوم خارج و با محل گزش تماس پیدا کرده و فرد را مبتلا می کند.

ککها از نظر حساسیت به سه گروه غیر حساس ، نیمه حساس و شدیداً حساس تقسیم می شوند.مهمترین گروه کک های نیمه حساس هستد.زیرا گروه اول قادر به انتقال بیماری نیست و گروه دوم پس از مدت کوتاهی در اثر انسداد کامل پیش معده و گرسنگی تلف خواهد شد. مهمترین کک از نظر انتقال طاعون گونه Xenopsylla cheopis  است.

مهمترین کک ها از نظر بهداشتی و انتقال بیماری که دارای پراکندگی جهانی نیز هستند عبارتند از :

1- Pulex irritans  معروف به کک انسان است . گونه غالب موجود در اماکن انسانی است . این کک فاقد شانه و شیار مزوپلورال است.

2- X . cheopis  به این گونه از کک ها ، کک موش قهوه ای ، انباری ، کشتی و شرقی گفته می شود. و مهمترین گونه ناقل بیماری است. این کک فاقد شانه ولی دارای شیار مزوپلورال است.

3-  Nosopsylllus Fasciatus این گونه به نام کک شمالی یا موشهای اهلی نامیده می شود. این کک فقط دارای شانه سینه است.

4- Ctenocephalides canis  کک سگ و  Ctenocephalides.felis کک گربه : این کک ها دارای شانه سر و هم دارای شانه سینه هستند.

5- Leptopsylla . spp  همانند کک های سگ و گربه دارای شانه سر وسینه است ولی چشم ندارد و انگل موشهای خانگی است.

6- Tunga peneterance  کک شیگو یا جیگر : این کک تا به حال از ایران گزارش نشده است. ماده این کک از طریق سوراخ کردن پوست وارد بدن شده و تغذیه و تخم ریزی می کند.

در ایران کانون های طاعون در استانهای خراسان ، کردستان و آذربایجان غربی بوده که کانون اول در حال حاضر غیر فعال و خاموش بوده ولی دو کانون دیگر فعال هستند . بیماری در این کانون ها به صورت اپی زئوسی بین جوندگان و کک ها در جریان است. جوندگان اهلی از جمله راتوسها نسبت به بیماری شدیداً حساس بوده و در صورت ابتلا تلف می شوند. بعد از مرگ راتوسها ( موش سیاه ) کک های آلوده آنها آزاد و به انسان حمله می کنند . این عامل باعث شیوع اپیدمی می شود. حوندگان نیمه حساس موجب حفظ بیماری در کانوهای طبیعی می شود.

2- تیفوس آندمیک Murine typhus  :

این بیماری که به تیفوس موشی و تیفوس مورن نیز معروف است. در درجه اول بیماری جوندگان به خصوص موش قهوه ای بوده و انسان میزبان اتفاقی آن است. عامل بیماری Richettsia mooseri  نام دارد و همراه خون آلوده وارد بدن کک شده ، در دستگاه گوارش تکثیر پیدا می کند  و باعث آلوده شدن مدفوع و همولنف کک می گردد. انتقال از طریق تماس مدفوع یا همولنف کک در اثر له شدن ، با محل گزش، زخم و مخاط چشم صورت می گیرد. مهمترین ناقل این بیماری گونه X. cheopis  است ولی انواع N. fasciatus - C. canis - C. felis - P. irritance قادر به انتقال بیماری هستند.

3- عفونتهای سستودی ( کرمهای پهن نواری شکل ) :

سه نوع از سستودها توسط کک به انسان منتقل می شوند :

1-کرمهای نواری سگ و گربه

2- کرمهای نواری موش به خصوص رت: تخم این کرمها همراه مدفوع میزبان دفع و توسط لارو کک ها خورده می شود. و نهایتاً در بدن کک بالغ به سیستی سرکوئید تبدیل می گردد. چنین کک های چنانچه توسط میزبان اصلی یا به طور تصادفی توسط انسان خورده شوند (بوسیدن سگ با مواد غذایی آلوده ) سیتی سرکوئید 

موجود در آنها آزاد شده و فرد مبتلا به این انگلها می گردد.

3- تولارمی Pasteurella tularensis

4- تب Q 

 

روشهای سمپاشی و کنترل کک ها :

برای مبارزه با کک ها در منازل مسکونی می توان از سم پاشی با سموم مالاتیون 2% - گامکسان 1% و دیارینون 2% استفاده کرد. برای مبارزه با کک های سگ و گربه می توان از گردپاشی با حشره کشهای گامکسان ، مالاتیون ، سوین و پیرترین کمک گرفت و یا از گردنبندهای حاوی سم دیکلرووس 20% که دارای خاصیت تدخینی بالاست استفاده کرد.

برای از بین بردن کک ها و جوندگان در کانون های طاعون حتماً باید ابتدا با کک ها از طریق سمپاشی مسیر حرکت جوندگان

درون لانه آنها و یا از طریق خوراندن طعمه مسموم حاوی حشره کش به جوندگان مبارزه کرد . پس از گذشت چندین روز و حصول اطمینان از مرگ کک ها ، می توان اقدام به کشتن موش ها کرد . در غیر اینصورت باید با استفاده از سموم گازی (فوق العاده خطرناک )مثل سیانور کلسیم، فسفید آلومینیوم و گاز اگزوز اتومبیل (مونوکسید کربن ) اقدام به از بین بردن کک ها و جوندگان کرد.

به منظور محافظت فردی در محل های آلوده می توان از ترکیبات دورکننده مثل دی متیل تولو آمید و بنزیل بنزوات جهت دور کردن کک ها استفاده کرد.

 

ساس bugs

ساس ها

Bugs

 

این راسته دارای خانواده ها و گونه های متعددی است. بسیاری از این حشرات که در فارسی به نام سن خوانده می شوند، آفات گیاهان زراعی و باغی بوده و گونه معروف سن گندم که از آفات مهم گندم و جو در کشور ایران است، جزء همین راسته می باشد.

1. تعداد زیادی از این حشرات نیز شکارچی و حشره خوار هستند. دو خانواده از ساس ها دارای انواع مهم از نظر پزشکی و بهداشتی هستند که به اختصار راجع به آنها بحث می شود.

ساسهای تختخواب Bed bugs  خانواده Cimicidea

دو گونه از این خانواده به نام ساس تختخواب معروف هستند. گونه اول به نام  cimex lectularius دارای پراکندگی وسیعی در مناطق معتدله و سردسیر است و گونه دوم به نام c.hemipterus  به ساس هندی یا ساس مناطق حاره معروف است.

(مختص مناطق حاره و گرمسیر مانند مناطق جنوب ایران) این دو گونه از نظر مرفولوژی و بیولوژی بسیار مشابه هستند.

الف- مرفولژی :

حشراتی هستند به رنگ نارنجی تا قهوه ای که در سطح پشتی شکم پهن بوده و پهلوهای باریکی دارند.در قسمت سر دارای یک جفت شاخک چهاربندی باریک و یک جفت چشم مرکب برجسته هستند. قطعات دهانی از تیپ زننده و شامل یک خرطوم بلند و مفصلی و حاوی چهار آرواره ی سوزنی شکل در جلوی سر بوده که تا زیر سینه امتداد پیدا می کند.بند اول سینه بخصوص در سطح پشتی رشد زیادی دارد. و تا حدی دو طرف سر را می پوشاند. بندهای دوم و سوم سینه کوچکترند. در این حشرات بال وجود ندارد و تنها دو زایده فلس مانند ظریف و غشایی  که آثار بالهای حشره است در پشت سینه وجود دارد. شکم بیضی و دارای 8 بند مشخص و ساده است که در نرها باریکتر و در ماده ها پهن تر است. انهتای شکم نرها مجهز به یک عضو تناسلی خمیده penis و نسبتاً باریک است. در سطح شکم ماده ها یک شیار کوچک و برآمده در سمت چپ بند چهارم شکم وجود دارد. که محل دریافت و نگهداری اسپرم است و اندام برلس نام دارد.

ب- بیولژی :

این ساس ها از نظر بیولژی دارای دگردیسی ساده بوده و در تمام مراحل زندگی خونخوار هستند. ساس ها حشراتی شب فعال nucturnal بوده و روزها در محل هایی مثل درز وسایل چوبی ، پشت قاب عکسها ، شکاف دیوارها و کاغذ دیواری و لابه لای رختخوابها مخفی می شوند. با تاریک شدن محل از مخفیگاه خود خارج و به کمک عواملی مثل بوی میزبان و co2 ناشی از تنفس به سمت انسان جلب و در سطح بدن مستقر شده و اقدام به خونخواری می کنند.

ساس به ندرت روی پوست برهنه قرار گرفته و غالباً خونخواری خود را از روی لباس یا ملافه انجام می دهد.مشاهده لکه تیره مدفوع ساس روی لباس و ملافه از گزش ساس است.مدت خونخواری 10 تا 15 دقیقه بوده و معمولاً در این مدت یا ناراحتی چندانی احساس نمی شود ولی کمی پس از ترک بدن، محل گزش ملتهب و شدیداً خارش دار خواهد شد.

ساسها چند برابر وزن بدن خود خون می خورند ، سپس میزبان را ترک کرده و مجدداً مخفی می شوند. نمف ساس برای هر بار پوست اندازی حداقل به یک نوبت خونخواری نیاز دارد. ساس های ماده تخمهای خود را به تعداد زیاد در محل اختفای خود قرار می دهند. تخمها در شرایط مناسب پس از یک تا دو هفته باز می شوند. دوره نمفی که شامل پنج مرحله است چند ماه طول می کشد. ساسها مقاومت زیادی به گرسنگی داشته  و بدون خونخواری ماهها زنده می مانند. در صورت عدم دسترسی به انسان، ساس از حیوانات اهلی، جوندگان و پرندگان اهلی نیز خونخواری می کنند ولی در شرایط عادی همیشه انسان را جهت خونخواری ترجیح می دهند. طول عمر ساس بین 2 تا 4 سال است.

ج - اهمیت پزشکی

 

ساس ها به طور طبیعی ناقل هیچیک از بیماریهای انسانی نیستند ولی در شرایط آزمایشگاهی قادر به حفظ بعضی از عوامل بیماریزا برای چندین روز می باشند.

گزش ساس ها به خصوص برای افراد حساس می تواند باعث ایجاد عوارض پوستی و آلرژیک قابل توجه شود.

اولین تماس با ساس ممکن است همراه با واکنشهای جزیی و یا حتی بدون واکنش پوستی باشد.

تکرار گزش و تماس های بعدی ممکن است واکنشهای تاخیری شدید و قابل توجهی را در فرد ایجاد کند ولی ادامه چنین وضعیتی باعث ایجاد مصونیت در فرد خواهد شد. تماس های طولانی و تعداد  زیاد گزش ممکن است عوارضی مانند کم خونی ، تپش قلب و حتی اختلال در دید را بوجود آورد.

د- مبارزه و کنترل :

سمپاشی ساس تخت خواب

1. سمپاشی کف اطاقها ، دیوار،کلیه درزها و شکافهای موجوددر منازل ، وسایل منازل با استفاده از سموم بهداشتی و بی خطر با کارایی مناسب
2. سمپاشی لوازم خواب تشک ، خصوصا" لوازم خواب بچه ها

مه پاشی و ضد عفونی خوابگاهه

چون ساس ها فاقد بال هستند و توان جابه جایی مسافت زیادی را ندارند، انتقال آنها به اماکن جدید غالباً به دست انسان و اکثراً همراه وسایل چوبی دست دوم و یا وسایل و ابزار کار افراد ناشناخته صورت می گیرد.

بازرسی و جستجوی چنین وسایلی قبل از ورود به محل جدید به منظور کشف آلودگی احتمالی به ساس بسیار مفید خواهد بود. در صورت آلوده شدن محل به ساس بایستی سمپاشی صورت گیرد.

سم پاشی با استفاده از سموم بادوام مثل BHC و بایگون 1% - پرمترین 0.5 % - مالاتیون 2% - دیازینون 0.5 % . دی دی وی پی 0.5 % به صورت امولسیون و پودرهای قابل تعلیق در آب در مخفیگاه های ساس استفاده نمود. لوازم خواب و ملافه های آلوده را نیز می توان با مقادیر کم حشره کش سمپاشی نمود. ( قبل از استفاده حتماً باید خشک شوند )

برای سمپاشی ساس می توان از سموم تدخینی هم استفاده کرد. روش قدیمی مبارزه با استفاده از گاز گوگرد و سوزاندن گوگرد در محل سربسته و بدون تهویه بوده که حتماً باید حالی از سکنه باشد ولی چون بخار گوگرد روی سطوح باقی می ماند و برای ساکنین ایجاد خطر و مسمومیت مزمن می کند از این روش در حال حاضر استفاده نمی شود. و به جای آن از سموم گازی مثل بخار گامکسان استفاده می شود.

 

2- ساس های تریاتومینه Cone nose bugs  -  kissing bugs

به این ساس ها به علت داشتن سر بلند و باریک ، ساس بوسه زن یا دماغ مخروطی می گویند.

این زیر خانواده دارای چندین گونه ی خونخوار بوده که از نظر انتقال بیماری شاگاس chagas اهمیت دارند. انواع خونخوار و ناقل محدود به دنیای جدید در جنوب ایالات متحده و کشورهای آمریکای جنوبی هستند. از نظر مرفولژی ساس های درشت به طول 1 تا 4 سانتی متر و دارای بالهای رشد یافته با قدرت پرواز، سر باریک و بلند ، یک خرطوم بلند و کشیده در سطح شکمی و متصل به جلوی سر ، یک جفت چشم مرکب برجسته و یک جفت شاخک بلریک و چهار بندی در رفین سر هستند.

این ساس ها نیز همانند ساس تختخواب دگردیسی ناقص داشته ولی انتشار آنها بطور فعالانه و از طریق پرواز حشرات بالغ از محلی به محل دیگر صورت می گیرد. این ساس ها در آسیا و از جمله ایران وجود نداشته ولی انواع غیر خونخوار و شکارچی از این خانواده در مناطق مختلف دیده می شود.

از نظر پزشکی، بیشترین اهمیت این ساس ها مربوط به انتقال بیماری شاگاس به انسان است. عامل بیماری تک یاخته تاژکدار از خانواده تریپانوزومیده است که پس از ورود به بدن ساس در حین خونخواری شروع به تکثیر در معده کرده، سپس به بخش عقبی دستگاه گوارش رفته و نهایتاً توسط مدفوع ساس آلوده دفع می گردد. تماس مدفوع آلوده با محل گزش ساس یا جراحات پوستی و مخاط چشم در حین خونخواری یا کمی پس از آن باعث انتقال بیماری می گردد.