موش mouse

موش

سمپاشی موش

موش‌ها این حیوانات باهوش که شرح قهرمانی‌های آنها در داستانها و فیلم‌های کودکان فراوان آمده است، در عین حال موجوداتی هستند که وجودشان بشر را به وحشت می‌اندازد، وحشت از بیماری و خسارت اقتصادی شاید تصور این مطلب که ما از پس مانده مواد غذایی موش‌ها  تغذیه می‌کنیم برایمان مشکل باشد اما با مشاهده آمارهای موجود باید به این حقیقت اذعان نمود در نظر بگیرید که این حیوان به راحتی از بذری که در زمین پاشیده می‌شود تا ریشه، برگ، میوه، دانه و محصولات داخل انبار و مواد غذایی موجود در خانه و غذای پخته شده را می‌خورد و نابودمی‌کند حتی از پس مانده مواد غذایی موجود در زباله‌ها نیز روگردان نیست و مهم‌تر آن که به جای خوردن همه مواد غذایی مقداری از آن را خورده و بقیه را که باقی می‌گذارد قابل مصرف نیست در حقیقت اتلاف غذایی توسط این حیوان بیش از مقداری است که می‌خورد.

انواع موش

1. موش خانگی

موس موسکولوس : (موش خاکستری ): وزن 10 تا 21 گرم پوزه نوک تیز طول بدن 6 تا 10 سانتی متر دم مساوی یا بلندتر از مجموعه طول سر و بدن گوش ها بزرگ و مشخص

رنگ پوست خاکستری 

1. موش قهوه‌ای

راتوس نروژیکوس : (موش فاضلابی ) : وزن 150 تا 600 گرم پوزه گرد جثه بزرگ طول بدن 18 تا25 سانتی متر دم کوتاه تر از مجموع طول سر و بدن کوشها نسبتا کوچک و تا نیمه داخل موهاست رنگ پوست خاکستری مایل به قهوه ای

3ـ    موش سیاه

راتوس راتوس (Rattus Rattus ):

این موش به موش انباری،سیاه و یا موش کشتی نیز شهرت دارد.این موش زندگی در بالای ساختمانها و سقف های چوبی را ترجیح می دهد.این موش به آب بسیار وابسته است و به دلیل توانایی حرکت روی سیمها،کابلها و طنابهای کشتی براحتی از نقطه ای به نقطه ای دیگر منقل می شود.همچنین شناگر بسیار خوبی است.

عادات و رفتار

   بطور کلی موش‌ها به محیط‌های ساکت  و تاریک که حرارت معین و ثابت و همچنین رطوبت نسبی داشته باشند علاقه‌مند هستند .

   موش‌های بزرگ معمولاً لانه خود را در محیط‌های وسیع نمی‌سازند و همواره سعی در پنهان شدن دارند تا بتوانند به راحتی نوزادان خود را تولید و پرورش دهند. موش‌های نر معمولاً حداقل یکبار در روز محیط اطراف خود را بازرسی می‌کنند و چنانچه تغییراتی در محیط مشاهده نمودند بلافاصله لانه خود را معدوم و جای دیگری را برای خود آماده می‌کنند. موش‌ها معمولاً یک ساعت بعد از نیمه‌شب فعالیت خود را شروع می‌کنند و این به علت ساکت بودن محیط و عدم حضور انسان است بدین ترتیب موش‌ها با آرامش خاطر به مواد مختلف خسارت وارد می‌کنند.

اهمیت مبارزه با موش

مبارزه با موش از دو جهت حائز اهمیت می‌باشد:

1.        اقتصادی

2.        بهداشتی

   موش‌ها با وارد کردن خسارت به مواد غذائی و پایین آوردن ارزش آنها و انتشار و انتقال بیماری‌ها و بالاخره ایجاد مزاحمت برای انسانها مورد تنفر انسان بوده و برای بسیاری از افراد سبب ایجاد ناراحتی فکری و روحی می‌گردند.

بیماری‌های منتقله از طریق موش

   موش‌ها معمولاً 35 نوع بیماری مختلف را به انسان منتقل می‌کند عبارتند از :  

تب گازگرفتگی ،طاعون، لپتوسپیروز،سالمونلوزیز (حصبه)، یرسینیوزیز ، تیفوس ، توکسوپلاسموزیز، تب راجعه ، تولارمی ، سالک

روش‌های مبارزه:

1ـ اقدامات بهسازی و بهداشتی

2ـ استفاده از سموم شیمیایی

4ـ جلب کننده‌های شیمیایی

5ـ دور کننده‌ها

6ـ تله‌گذاری

7ـ مبارزه بیولوژیکی

8ـ مبارزه ژنتیکی

اقدامات بهسازی و بهداشتی:

1ـ محافظت ساختمان‌ها از ورود موش

2ـ از بین بردن لانه‌ موش‌ها و محروم‌ کردن آنها از دسترسی به آب و مواد غذائی

3- بهداشتی نگه داشتن محیط زیست شامل: جمع‌آوری، حمل و دفع زباله بطور بهداشتی، زباله باید در کیسه‌های سربسته قرار داده شده و فقط در ساعات مراجعه رفتگران در خارج از ساختمان گذاشته شود.

کشتن موش‌ها:

الف: بوسیله سموم شیمیایی

ب: بوسیله تله‌گذاری

   معمولاً استفاده از سموم شیمیایی آخرین راه‌حل می‌باشد در صورتی که اقدامات بهداشتی و بهسازی بطور کامل مؤثر نبودند می‌توان آن را به عنوان یکی از وسایل مطمئن برای مبارزه با موش بکار برد.

امروزه از تکنیک تله‌گذاری در موارد زیر استفاده می‌شود:

   زمانی که به علت وجود مواد غذایی استفاده از سموم غیرممکن باشد.

   در محلهایی که امکان جمع‌آوری لاشه موش وجود نداشته باشد.

   در صورتیکه موشها از خوردن طعمه خودداری کنند. زمانی که موش‌ها نسبت به سموم موش‌کش‌ مصون شده باشند.

روش صحیح تله‌گذاری:

   در تله‌گذاری مساله انتخاب طعمه و دانستن رفتار و عادت موش‌ها اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. موش‌های بزرگ به علت ترس از چیزهای جدید و همچنین به علت داشتن کنجکاوی و احتیاط زیاد به زحمت به طرف تله‌ها جلب می‌شوند و گاهی برای گرفتن‌ آنها باید چند روز صبر کرد و برای حصول نتیجه بهتر باید چند روز تله را بدون اینکه فنر آن کار گذاشته شود با استفاده از طعمه جلب کننده در محل مستقر نمود تا موش‌ها به آن عادت کنند.

محل قرار دادن تله‌ها:

    در مورد موش‌ قهوه‌ای و خانگی بهتر است تله را در گوشه راست و به طرف دیوار محل قرار داد به طوری که ماشه تله تقریباً‌ مماس با دیوار باشد.

   در مورد موش سیاه تله را می‌توان به دیوار میخکوب کرد.

تله زنده‌گیر طعمه دار یا تله کشته‌گیر را باید نزدیک به دهانه ورودی لانه قرار داد و نه در داخل گذرگاه

   تله را بهتر است با کیسه یا چیزهای جدید پوشاند. تله کشته گیر را می‌توان زیر لایه‌ای از آرد، خاک و یا سبوس مخفی کرد. وقتی تعداد تله‌ها زیاد است باید محل قرار گرفتن تله‌ها را یادداشت کرد.

سوسریها یا سوسک های حمام

سوسریها را قبلاً جزء راسته ی راست بالان ( orthoptera )  در نظر می گرفتند. تاکنون حدود 4000 گونه از این حشرات شناسایی شده اند که اکثراً در خارج اماکن انسانی فعالیت کرده و بعضی از آنها به عنوان آفات گیاهی به خصوص درختان جنگلی مطرح هستند. فقط حدود 50 گونه از این سوسریها به عنوان گونه های اهلی به زندگی در اماکن انسانی عادت کرده و به صورت آفات بهداشتی مطرح هستند.

سوسکهای حمام دارای دگردیسی ناقص و قطعات دهانی جونده بوده و حشراتی همه چیز خوار هستند و از مواد غذایی مختلف مثل پس مانده غذای انسان،مدفوع،خلط و جسد حشرات مرده تغذیه می کنند و حتی در مواقعی که جمعیت آنها بالاست رفتار همنوع خواری canibalism  پیدا می کنند . در مواردی نیز در شرایط نامساعد بهداشتی دیده شده که به نوزاد انسان و افراد بیمار و بی سرپناه حمله و از آنان تغذیه می کنند . به دلیل نوع تغذیه و ماهیت کثیف زندگی و فعالیت آنها،حشراتی آلوده و ناقل عوامل بیماریزا محسوب می شوند.از نظر شکل ظاهری نیز دارای بدنی پهن و دو جفت بال هستند که بالهای رویی حالت چرمی و نیمه سخت  دارد ولی تمایلی به پرواز ندارند و ندرتاً پرواز می کنند.

پرونوتوم سوسریها رشد زیادی داشته ، سطح سینه و گاهی سر را می پوشاند و شکل آن در تشخیص گونه های مختلف مهم است. در بعضی انواع دو شکلی جنسی sexual dimorphism دیده می شود. در گونه های مختلف در انتهای شکم ماده ها فقط دو زایده حسی سوزنی شکل و باریک به نام سرسی cercri  دیده می شود ولی در نرها در انتهای بدن علاوه بر یک جفت سرسی، یک جفت زائده سوزنی شکل کوچمتر و باریکتر دیده می شود که مربوط به دستگاه تناسلی تر است و استیله style نام دارد. تشخیث نر و ماده توسط همین زواید انجام می شود.

بهتر است حشرات این راسته را به نام سوسری یا cockroach بنامیم زیرا اصطلاح سوسک یا beetle  مربوط به حشرات راسته بزرگ قاب بالان یا سخت بال پوشان است coleoptera که تفاوت ها عمده با سوسری ها دارند . تاکنون پنج گونه از سوسری ها در ایران شناسایی شده اند که در زیر به توصیف و اهمیت هر گونه پرداخته می شود.

تذکر : از آنجایی که عمده مخاطب این مقاله افراد عادی جامعه می باشد ما به جای واژه سوسری از سوسک که شناخته شده تر هست استفاده می کنیم.

1-سوسک (سوسری) آمریکایی

American cockroach

 

سوسک آمریکایی یا Periplaneta americana  بزرگترین گونه در ایران بوده و 30 تا 40 میلی متر طول دارد. رنگ بدن قهوه ای متمایل به قرمز و تیره است. منشاء این گونه جنوب آمریکاست  ولی در حال حاضر پراکندگی جهانی دارد و در اکثر نقاط دنیا یافت می شود . هر دو جنس دارای بالهای رشد یافته و کامل هستند و گاهی پرواز می کنند. پرونوتوم در این گونه دارای دو لکه تیره تقریباْ گرد در زمینه قهوه ای روشن  است که به تشخیص این گونه کمک می کند. سوسک های (سوسری) آمریکایی بیشتر در قسمتهای گرم ساختمان ها مثل آشپزخانه ، شوفاژخانه،انباری و درون چاههای فاضلاب و زیر کف شورها زندگی کرده،با تاریک شدن محل از مخفیگاه های خود خارج و شروع به فعالیت و تغذیه می کنند.حشرات بالغ  حدود یکسال یا بیشتر عمر کرده و در طول این مدت بسته به شرایط غذایی تعداد  زیادی کپسول تخم تولید می کنند که ااوتکا نام دارد و گاهی تعداد آنها به 90 کپسول می رسد. هر کپسول تخم حاول 14 الی 48 نوزاد است که پس از یک ماه الی چهل و پنج روز باز می شوند. طول دوره نمفی در این گونه به 2.5 الی 3 سال می رسد و در این مدت تا 12 بار پوست اندازی می کنند. نسبت به خشکی و بی غذایی تا چندین هفته مقاوم هستند. سوسری ها اکثراً به طور فعال از ساختمانهای آلوده به مناطق غیر آلوده منتشر شده و به راحتی از زیر در و لابلای پنجره ها و کانالهای فاضلاب و زباله وارد ساتمان می شوند. تخم آنها نیز توسط اثاثیه و لوازم آلوده منزل از محلی به محل دیگر منتقل می شوند.

 

2- سوسک (سوسری ) آلمانی

German cockroach

 

سوسک (سوسری) آلمانی یا Blatella germanica پراکندگی جهانی دارد. این سوسری جثه ی کوچکی به طول 12 الی 16 میلی متر و به رنگ قهوه ای روشن دارد. در این گونه نیز بالها کامل است ولی در سطح پشتی پرونوتوم دو نوار تیره ی موازی دیده می شود. شکم در نرها باریکتر و مجهز به چهار زایده ی انتهایی است ولی در ماده ها شکم پهن تر و فقط یک جفت سر سی دارد. این گونه دارای تحرک زیاد بوده و بیشتر در قسمتهای گرم و تاریک ساختمانها مخفی هستند و برخلاف گونه قبلی کمتر وارد فاضلابها و چاهها می شوند. دوره نمفی کوتاهتر و 2 تا 4 ماه طول می کشد .

سوسری های ماده برای مدت طولانی کپسول تخم خود را در پشت بدن نگه داشته و کمی قبل از باز شدن آن را در محل مناسبی قرار می دهند. ولی سایر گونه ها معمولاً پس از تشکیل تخم، آن را در محل مناسب می چسبانند و مدت کوتاهی آن را حمل می کنند . در ایران بیشترین آلودگی به خصوص در سطح تهران مربوط به دو گونه ی ذکر شده اخیر است. سوسری های آلمانی بیشتر قسمتهای مرتفع ساختمان ها و مجتمع های مسکونی و بیمارستانها را آلوده می کنند. در صورتی که سوسک (سوسری های ) آمریکایی در قسمتهای پایین ساختمانها،چاههای فاضلاب، آشپزخانه ها و رستورانها دیده می شوند. سوسک های (سوسری) آلمانی در اکثر نقاط دنیا نسبت به بسیاری از سموم شیمیایی مقاومت پیدا کرده اند و این مسئله مبارزه با آنها را دچار مشکل ساخنه است.

 

3- سوسک (سوسری) شرقی

Oriental cockroach

سوسری شرقی یا Blatta orientalis دارای بدنی تقریباً سیاه رنگ و به طول 22 الی 27 میلی متر است. در این گونه دو شکل جنسی به صورت بی بالی در ماده ها و کوتاهی بال تا نمیه بدن در نرها دیده می شود. پرونوتوم نیز سیاه رنگ و بدون لکه است. این گونه بیشتر در مناطق گرمسیر یافت می شوند.

 

4-سوسری مصری یا Egyptian cockroach

 سوسک (سوسری ) مصری Polyphaga egyptica گونه ای تقریباً وحشی بوده و به ندرت دورن منازل دیده می شود. اکثراً در باغچه ها و مراتع زندگی کرده و اهمیت بهداشتی ندارد. رنگ بدن سیاه و مات و به طول 2.5 الی 3.5 میلی متر است. این گونه دو شکلی جنسی شدید دارد. ماده ها کاملاً بدون بال با بدنی برجسته و شبیه لاک پشت با بندهای مشخص هستند  که در فارسی به بالشتک مار معروف است ولی نرها دارای پرونوتوم بزرگ و بالهای کاملاً رشد یافته و بزرگ هستند.

 

5- سوسک (سوسری) استرالیایی

Australiancockroach

 

سوسک استرالیایی به نام Periplaneta australasiae نسبت به گونه های قبلی پراکندگی و وفور محدودتری دارد. این گونه سوسری ها به رنگ زرد و کاملاً بور بوده، بدنی کشیده،باریک و ظریف به طول 25 الی 30 میلی متر دارند. پرونوتوم آنها دارای لکه است.

 

اهمیت پزشکی سوسری ها

سوسری ها به دلیل ارتباط زیاد با مدفوع،زباله و مواد آلوده از یک طرف و ارتباط با آشپزخانه ها، مواد غذایی، ظروف و محیط زندگی انسان از سوی دیگر به عنوان حشراتی کثیف و ناقل عوامل بیماریزای متعدد به انسان شناخته شده اند. حضور این حشرات به خصوص در رستوران ها،نانوایی ها،بیمارستانها و کارگاههای تولید مواد غذایی اهمیت بسیاری داشته و باعث انتقال و شیوع عفونت های ویروسی،باکتریایی و انگلی دستگاه گوارش و عفونت های بیمارستانی می شوند. سوسکهای حمام اکثراً عادت به برگرداندن بخشی از مواد غذایی خورده شده و ریختن مدفوع خود در محل های مختلف دارند که این مطلب به انتقال بیماریها و عوامل بیماریزا کمک می کند. سوسریها عامل بیماریها ی مثل فلج اطفال، آمیبیاز، ژیاردیازیس، بالانتیدیازیس و باکتریهای روده ای مثل اشرشیا کولای،انواع سالمونلا ، استافیلوکوکوس اورئوس، شیگلا دیسانتری و یا حتی توکسوپلاسموز را از طریق خوردن و یا تماس با مدفوع گربه و آلوده شدن به انگل ، به شکل مکانیکی به انسان منتقل می کنند.

همچنین سوسری های میزبان واسط نماتدهایی که عمدتاً انگل موش و حیوانات و ندرتاً انسان هستند، می باشند.

گزش سوسری ها و ریختن ترکیبات سمی موجود در همولنف و مدفوع آنها مثل کانتریدین در سطح پوست ایجاد عوارض پوستی و حتی زخم می کند. مدفوع و ترشحات بدبوی سوسری ها برای برخی افراد حساسیت زا بوده و در آنهای عوارض تنفسی و آلرژیک ایجاد می کند.

 

روشهای مبارزه با سوسک ها

مبارزه شامل روشهای غیر شیمیایی و شیمیایی است :

روشهای غیر شیمیایی شامل اقداماتی است که از ورود سوسریها به منازل و اماکن جلوگیری کرده و همچنین محیط را برای زندگی آنان نامناسب می کند. برای جلوگیری از ورود آنها باید اقدام به نصب توری برای پنجره ها و نصب نمد یا اسفنج در زیر درهای ورودی به شکلی که با کف تماس داشته باشد،نمود.

لوله های فاضلاب ،دستشویی و ظرفشویی ها حتماً باید دارای سیفون مخصوص باشند. رعایت نظافت محیط و جمع آوری پسماندهای غذاها و خشک و تمیز نگه داشتن محیط از افزایش جمعیت سوسریها تا حد قابل ملاحظه ای جلوگیری می کند. با این حال در صورت استقرار سوسریها در محل، اقدامات فوق باعث از بین رفتن آنها نشده و می بایست مبارزه شیمیایی ( سم پاشی ) انجام داد.

برای سمپاشی سموم مختلفی پیشنهاد شده است که بدلیل مقاومت سوسکهای آلمانی حتماً باید قبل از مصرف سموم از مقاومت و حساسیت آنها اطمینان حاصل کرد.

طبق تحقیقات انجام شده،مشخص گردیده که سوسک های آلمانی نسبت به سموم کلره مقاوم هستند. و از این سموم برای مبارزه نمی توان استفاده کرد. سموم فسفره،کارباماتی و پیرتیروئیدی را می توان برای مبارزه با سوسک ها به کار برد.

گرد یا محلول و یا پودر های قابل تعلیق سمومی مثل بایتکس،مالاتیون، دیازینون، دورسبان، دی دی وی پی ، بایگون، سوین و پرمترین را می باید به شکل سمپاشی ابقایی و در محل های تردد و استراحت سوسری ها مثل شکاف دیوارها،شوفاژ خانه ها، پشت کابینت ها و یخچال و وسایل دیگر موجود در آشپزخانه ها سمپاشی نمود.

در محل های غیر قابل دسترس برای سمپاشی،می توان از آئروسلها استفاده کرد. تهیه و مصرف طعمه های مسموم 1 درصد از سموم فسفره و کارباماتی به همراه گلیسرول نیز مفید است.

از روشهای دیگر مبارزه که چندان رایج نیستند، می توان به استفاده از دستگاه های مولد ارتعاشات صوتی با فرکانس بلند Ultra sound که باعث دور کردن سوسری ها می شود، اشاره کرد. زنبورهای پارزیتوئید مختلف از جمله زنبورهای خانواده Evaniidae به طور طبیعی کپسول تخم سوسریها را پارازیته و نابود می کنند. این زنبورها در اکثر نقاط ایران یافت می شوند.